Historia
Pierwszy, drewniany most na rzece Monnow w Monmouth został zbudowany w połowie XII wieku. Możliwe że został on uszkodzony w trakcie bitwy z 1233 roku, stoczonej pomiędzy zwolennikami króla Henryka III a Richardem Marshalem, earlem Pembroke, choć dokładna lokalizacja starcia nie została ustalona. Murowany, kamienny most został wzniesiony na miejscu wcześniejszego pod koniec XIII wieku, a na początku XIV wieku ufortyfikowano go wieżą bramną. Jej machikuły zostały dobudowane w dalszym okresie XIV stulecia lub na początku XV wieku.
Militarna rola mostu często była kwestionowana przez historyków z powodu jego oddalenia od miejskich murów obronnych, czy możliwości przekroczenia rzeki w nieodległych miejscach, jednak wydaje się, że jego rola obronna nie była doceniana, a fakt budowy dodatkowych urządzeń obronnych w postaci brony czy machikuł, wskazuje, iż liczono się z jego wykorzystaniem w trakcie walk. Oprócz roli obronnej, most z wieżą stanowił barierę umożliwiającą pobieranie opłat od uczestników targu odbywającego się w mieście. Opłaty te zostały zatwierdzone w dokumentach (ang. patent rolls) z 1297 i 1315 roku.
Miasto i zamek Monmouth nie zostały zaatakowane podczas buntu Owaina Glyndŵra w latach 1400-1415, chociaż pobliskie Abergavenny i Grosmont zostały zniszczone. Niepokoje tego okresu miały negatywny wpływ na rozwój miasta, lecz most kontynuował swą funkcję jako punkt poboru opłat. W trakcie angielskiej wojny domowej miasto kilkakrotnie zmieniało właściciela, a w 1645 roku most został obsadzony przez rojalistów z zamku Raglan w czasie nieudanej próby odzyskania miasta.
W XVIII wieku most i wieża wymagały remontu, po przeprowadzeniu którego wieża została przekształcona w dwukondygnacyjny budynek mieszkalny z licznymi wystającymi, drewnianymi dobudówkami, który powierzono stróżowi odpowiedzialnemu za dalsze naprawy i utrzymanie. Handel nadal miał kluczowe znaczenie dla mostu, odnotowano bowiem w źródłach, że w tylko jedyną sobotę na początku XVIII wieku przez most przeszło „500 koni, z których każdy niósł pięć buszli zboża”.
Na początku XIX wieku budynek mieszkalny na moście przestał funkcjonować, drewniane przybudówki zostały rozebrane, a most został poszerzony w celu udrożnienia ruchu. W 1832 roku został zrekonstruowany dach i niedługo później dodano mniejsze przejście dla pieszych. W 1845 roku ostatnią znaczącą zmianą było dodanie drugiego przejścia dla pieszych w wieży bramnej. Od 1889 do 1902 roku przeprowadzono szeroko zakrojony program konserwacji mostu i bramy, lecz rosnąca liczba zmotoryzowanych pojazdów doprowadziła do wzrostu liczby kolizji i zatorów przy bramie. Plany zamknięcia mostu Monnow dla pojazdów i budowy nowego mostu w pobliżu były wielokrotnie przekładane. Dopiero na początku 2004 roku został otwarty nowy most, a stary został wyłączony z ruchu kołowego.
Architektura
Monmouth założone zostało pomiędzy rzeką Wye na wschodzie, a wpadającą do niej mniejszą rzeką Monnow, która otaczała miasto i zamek od zachodu i południa. Po zachodniej stronie miejskich murów obronnych rozciągały się przedmieścia, do których przeprawę ułatwiono murowanym mostem rozciągniętym nad rzeką Monnow. Podłoże jej koryta na tym odcinku wyłożone było czerwonobrązowym mułowcem, gołym lub pokrytym piaskiem i żwirem. Sam most zbudowano głównie z ciosów czerwonego i płowego piaskowca, a także z zielonkawoszarego mułowca i szarego wapienia, które połączono zaprawą z drobnego żwiru i wapna.
Most pierwotnie miał około 35 metrów długości i około 5 metrów szerokości. Przeprawa mostowa osadzona została na trzech arkadach zamkniętych łukami półkolistymi, stojących na dwóch środkowych filarach i dwóch przybrzeżnych przyczółkach. Pomimo stosunkowo niewielkiej głębokości złoża marglowego, filary nie zostały zbudowane bezpośrednio na skale, lecz na warstwie żwiru. Od strony osi koryta rzeki zaopatrzono je w ostrogi zmniejszające napór mas wody. Oba filary i ich ostrogi w planie utworzono asymetryczne, gdyż ostrogę filaru wschodniego zorientowano prostopadle do osi mostu, a ostrogę filaru zachodniego umieszczono ukośnie, aby wskazywała w górę rzeki. W celu wzmocnienia konstrukcji mostu lub zaoszczędzenia ciosanego kamienia, spodnia część arkad została ożebrowana. W każdym przęśle umieszczono po trzy masywne gurty, wszystkie zbudowane z ciosowych, sfazowanych klińców. Górną część przejazdu zabezpieczono wzdłuż krawędzi przedpiersiem o formie wykonanej z ciosów balustrady. Początkowo oba filary zwieńczone były na poziomie nawierzchni mostu małymi alejkami, w które piesi mogli się schronić, gdy przeprawiał się szeroki wóz lub przejeżdżali obok siebie jeźdźcy. Te na wschodnim filarze usunięto już na początku XIV wieku, w chwili budowy wieży bramnej, ale zachodnie funkcjonowały przez cały okres średniowiecza. Ich przedpiersie prawdopodobnie było ciągłą kontynuacją balustrady pozostałej części mostu.
Na początku XIV wieku pomiędzy drugim a trzecim przęsłem, dokładnie nad wschodnim filarem, usytuowano wieżę, czy tez budynek bramny o wymiarach w planie 9 x 3,6 metra i wysokości około 11 metrów. Otrzymał on w planie kształt eliptyczny z zachodnią i wschodnią elewacją wykazującymi znaczne różnice. Jedynym sposobem komunikacji poprzez most był centralnie umieszczony przejazd bramny o szerokości 3,5 metra, pierwotnie z obu stron ujęty ostrołucznie zamkniętymi portalami. Od strony zachodniej umieszczono machikuły, wschodnia część (od strony miasta) otrzymała natomiast pojedyncze okno ponad przejazdem (prawdopodobnie elewacja ta została bardziej przekształcona na przestrzeni dziejów).
Wewnątrz wieża bramna posiadała jedno pomieszczenie na piętrze i latrynę umieszczoną w bocznym wykuszu. Pierwotny dostęp do środka odbywał się za pomocą kamiennej, spiralnej klatki schodowej, osadzonej po północnej stronie przejazdu. Pomieszczenie na piętrze miało 10 metrów długości i 3 metry szerokości oraz strych. Średniowieczne zwieńczenie wieży składało się z przedpiersia z krenelażem i chodnika dla obrońców.
Stan obecny
Most w Monmouth na rzece Monnow jest jednym z dwóch średniowiecznych mostów obronnych zachowanych w Wielkiej Brytanii (drugi znajduje się w angielskim Warkworth), zabytkiem cennym także w skali europejskiej, pomimo nowożytnych i stosunkowo licznych przekształceń. W 1996 roku został włączony do listy mostów Światowego Dziedzictwa przez organ doradczy UNESCO, Międzynarodową Radę Zabytków i Miejsc, jako most o „wyjątkowej uniwersalnej wartości”, prezentujący „znaczący etap w inżynierii mostów lub rozwoju technologicznym”.
W okresie wiktoriańskim most został poszerzony, co doprowadziło do usunięcia schronieniowych alejek nad filarem zachodnim oraz umieszczenia od zewnętrznej strony wszystkich arkad nowożytnych klińców (krawężniki współczesnych chodników mniej więcej wyznaczają oryginalną szerokość mostu). Z powodu poszerzenia mostu przelicowane zostały też ostrogi powiększonych filarów. Efektem nowożytnych prac budowlanych jest widoczne dziś przedpiersie, czy też balustrada po bokach przejazdu, wyższa od pierwotnej i ze zmienioną konstrukcją zwieńczenia.
Przekształcenia nowożytne budynku bramnego to przede wszystkim dwa boczne przejścia dla pieszych oraz zmieniona forma jego zwieńczenia, gdy po utracie funkcji obronnej dach zastąpił blankowane przedpiersie. Ponadto zmieniono kształt portali bramnych z ostrołucznych na półkoliste, a wewnątrz, ze względu na przeprucie przejścia dla pieszych, spiralną klatkę schodową przeniesiono ze strony północnej na południową.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Rowlands M.L.J., Monnow Bridge and Gate, Monmouth, „Archaeologia Cambrensis”, 142/1993.
Salter M., Medieval Bridges, Malvern 2015.