Historia
Usytuowany w pobliżu klasztoru benedyktyńskiego, dom wzniesiono przypuszczalnie na przełomie XIII i XIV wieku, być może jako siedzibę dla przybywających do przeora gości. Klasztor w Monkton był filią francuskiego klasztoru z Séez, dlatego jego dobra w chwili wybuch wojny stuletniej wpierw zostały sekwestrowane, a ostatecznie w 1414 roku przejęte w związku z zamknięciem przeoratu. Administrował nim wówczas królewski steward, a następnie opactwo St Albans. W okresie reformacji dom przypadł rodzinie Devereux, earlom Essex, którzy posiadali go aż do 1814 roku. W kolejnych latach kilkukrotnie zmieniał właścicieli, przez co podupadł i przekształcił się w częściową ruinę. Odbudowę przeprowadził w latach 1879-1885 nowy właściciel J.R. Cobb, a kolejne, mniejsze zmiany wprowadził Clough Williams-Ellis w 1950 roku. Ostatnią gruntowną i profesjonalną renowację domu przeprowadzono w 1979 roku.
Architektura
Budynek od wschodu graniczył on ze znacznym obniżeniem terenu opadającym ku strumieniowi, na zachodzie zaś sąsiadował z zabudowaniami klasztornymi. Wzniesiony został na planie nieregularnego, wydłużonego czworoboku zbliżonego do prostokąta, usytuowanego dłuższymi bokami na linii wschód – zachód, posiadającego we wschodniej części ściany południowej niewielki ryzalit. W XV lub XVI wieku dom powiększony został o dodatkowe skrzydło, dostawione od północnego – wschodu. Posiadał także w okresie średniowiecza bliżej nieznane skrzydło po stronie północno – zachodniej, po którym pozostały jedynie portale i przejścia w głównym bloku budynku.
Wejście do budynku znajdowało się w zachodniej ścianie ryzalitu południowego, skąd po schodach i przez ostrołucznie zamknięty portal wiodło na pierwsze piętro, oraz od północy, w kącie utworzonym ze skrzydłem XV-wiecznym. Także tam wiodło ono po kilku schodach i przez ostrołuczny portal na poziom górnego piętra. Przyziemie skomunikowane było na zewnątrz jedynie przez drzwi w południowej ścianie ryzalitu (osadzonymi pod dużą ostrołuczną arkadą o nieznanym przeznaczeniu) oraz po dobudowaniu skrzydła północnego drzwiami zachodnimi, dostępnymi po kilku wewnętrznych schodach.
Wnętrze domu mieściło dwie kondygnacje. Niższa zajmowana była przez dużą, trójprzęsłową salę przykrytą sklepieniem krzyżowym z masywnymi żebrami i gurtami. Była ona ogrzewana kominkiem osadzonym w ścianie północnej, którego komin wysunięto w postaci płytkiego ryzalitu z północnej strony budynku. W ryzalicie południowym znajdowały się dwa dodatkowe, bardzo małe pomieszczenia, oba przykryte sklepieniami kolebkowymi. W XV/XVI wieku główne pomieszczenie przyziemia połączono korytarzem ze schodami ze skrzydłem północnym, gdzie na dolnej kondygnacji umieszczono podsklepioną kolebkowo kuchnię.
Pierwsze piętro podzielone zostało co najmniej na dwa pomieszczenia: reprezentacyjną aulę wypełniającą zachodnią część budynku oraz pomieszczenie zajmujące całą wschodnią partię łącznie z ryzalitem południowym. Kolejne pomieszczenie na piętrze udostępnione zostało nad kuchnią po wybudowaniu dodatkowego skrzydła w XV/XVI wieku. Spośród nich wysokim, ostrołucznym sklepieniem zwieńczona została jedynie aula. Od czasu późnośredniowiecznej rozbudowy domu komunikację pionową zapewniała spiralna klatka schodowa osadzona w ścianie między głównym a północnym skrzydłem.
Stan obecny
Stara Aula pomimo znacznych przekształceń jakim poddana została w XIX i XX wieku, uznawana jest dziś za bardzo cenny zabytek architektury, jeden z nielicznych zachowanych średniowiecznych domów w regionie Pembrokeshire. Nowożytne zmiany spowodowały powiększenie i zmodernizowanie okien, spore zmiany w wewnętrznym układzie, dostawienie nowych kominków oraz przestawienie innych. Nie zachowało się również skrzydło północno – zachodnie. Przetrwało natomiast sklepienie głównego pomieszczenia w przyziemiu oraz cylindryczny komin ogrzewającego go kominka.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Smith P., Houses of the Welsh Countryside. A Study in Historical Geography, London 1988.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Monkton Old Hall A Grade I Listed Building in Pembroke, Pembrokeshire.