Historia
W 1130 roku okoliczne ziemie podarowane zostały cysterskiemu opactwu w Neath, którego zakonnicy utworzyli w Monknash grangię. Dla pracującej w niej ludności pod koniec XII wieku wybudowany został romański kościół, który bez większych zmian strukturalnych funkcjonował przez cały okres średniowiecza. W XIV i XV wieku przekształcono jedynie detale architektoniczne w stylistyce gotyku oraz dobudowano kruchtę. W XVI wieku wprowadzono w wystroju kolejne, tym razem późnogotyckie modyfikacje. Gruntowną wiktoriańską renowację zabytku przeprowadzono w 1863 roku.
Architektura
Kościół otrzymał bardzo typowy układ i bryłę dla niedużej wiejskiej, średniowiecznej świątyni. Już w XII wieku składał się z jednonawowego korpusu na planie prostokąta i połączonego z nim na wschodzie prezbiterium. To drugie było węższe, niższe i krótsze, również wzniesiona na planie prostokąta. Obie części przykryto dachami dwuspadowymi, a wewnątrz połączono bardzo wąską romańską arkadą tęczy. Najstarsze okna kościoła były niedużej wielkości, ale dość wysokie, zamknięte półkoliście i obwiedzione profilowaniem. Rozglifione były do wnętrza.
W okresie gotyku przed południowym wejściem do nawy dostawiona została kruchta. W jej wnętrzu umieszczono boczne kamienne siedziska, a prosty portal wejściowy zwieńczono łukiem odcinkowym. Wymianie uległa wówczas także większość okien, które ostatecznie w XVI wieku otrzymały czworoboczne, profilowane ościeża z okapnikami. Tradycyjnie wyróżniało się duże okno wschodnie (oświetlające ołtarz), najpewniej ostrołuczne i wypełnione maswerkiem.
Stan obecny
Mały kościół w Monknash to dziś bardzo dobrze zachowana budowla romańska, choć większość jej detali architektonicznych przekształcona została w okresie gotyku. Z pierwotnych elementów oprócz murów nawy i prezbiterium zachowało się okno północne w prezbiterium oraz zamurowany obecnie portal północny. Pozostałe okna pochodzą z drugiej połowy XVI wieku, oprócz wymienionego w XIX stuleciu okna wschodniego prezbiterium. Wewnątrz przetrwała XV-wieczna więźba dachowa nad nawą, natomiast przykrycie prezbiterium wymieniono w okresie wiktoriańskim.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Mary A Grade II* Listed Building in St. Donats (Sain Dunwyd), Vale of Glamorgan.