Historia
Wczesnogotycki kościół w Mathern zbudowany został w początkach XIII wieku, na miejscu które według dedykacji i kształtu przykościelnego cmentarza użytkowane było do celów sakralnych już od czasów celtyckich we wczesnym średniowieczu. Relikty niektórych detali architektonicznych (fragment profilowanego łuku, baza kolumny) wskazują, iż ta najstarsza świątynia miała jeszcze swego następcę w postaci romańskiego kościoła z około XII wieku.
W czwartej ćwierci XV wieku kościół św. Tewdrica został gruntownie przebudowany w stylistyce późnogotyckiej, prawdopodobnie z inicjatywy biskupa Llandaff, Johna Marshalla, urzędującego między 1478 a 1496 rokiem. Budowa nowego, bardzo okazałego jak na świątynie parafialne kościoła, wiązała się zapewne z funkcjonującym w Mathern pobliskim pałacem biskupim.
Wiktoriańska renowacja kościoła przeprowadzona została przez architekta Johna Pricharda w 1882 roku i kontynuowana była przy prezbiterium przez architekta Ewana Christiana. Zabytek został wówczas ponownie zadaszony, przebudowano górną część nawy południowej, wymieniono także wyposażenie kościoła.
Architektura
Pod koniec średniowiecza kościół uzyskał formę budowli trójnawowej, czteroprzęsłowej, o wszystkich nawach równej wysokości, której każdą z naw popularnym na terenie Walii zwyczajem przykryto osobnym dwuspadowym dachem. Po stronie zachodniej do nawy środkowej, nieco szerszej od bocznych, przystawiona została wysoka, smukła wieża, zaś po stronie wschodniej prostokątne w planie prezbiterium. Dodatkowo na wysokości drugiego przęsła od zachodu do nawy południowej dostawiona została kruchta.
Elewacje zewnętrzne korpusu zaopatrzone zostały w profilowany gzyms cokołowy oraz opięte uskokowymi przyporami, w narożnikach usytuowanymi pod skosem. W uskokowe, wysokie przypory zaopatrzono także wieżę, przy której sięgnęły one wysokości blankowanego przedpiersia, na poziomie którego zwieńczone zostały narożnymi sterczynami. Horyzontalnie elewacje wieży podzielono gzymsami kordonowymi, zaś w narożniku północno – wschodnim umieszczono wieloboczną, ryzalitową wieżyczkę komunikacyjną, wyższą nawet od przedpiersia wieży.
Oświetlenie korpusu zapewniły duże, ostrołucznie zamknięte okna z ciągłym gzymsem tworzącym nad nimi okapniki. Wypełniono je maswerkami o formach typowych dla angielskiego gotyku wertykalnego z dużymi prześwitami zwieńczonymi pięcioliściami i łukami w ośle grzbiety oraz mniejszymi prześwitami pozamykanymi dwustronnie trójliściami. W prezbiterium otwory okienne były bardziej różnorodne, gdyż w XIII-wiecznych murach pozostawiono także starsze wąskie okna lancetowate: jednodzielne od północy i trójdzielne od wschodu. Późnogotyckie okna osadzone zostały w czworobocznych ościeżach z okapnikami, gdzie otrzymały formę dwu i trójdzielną.
Wewnątrz korpus podzielony został na nawy dwoma rzędami czterech wczesnogotyckich, profilowanych arkad o lekkich ostrołukach, opartych na filarach profilowanych w narożnikach dużymi wałkami. Wyróżniał się jedynie zachodni filar nawy północnej o czworobocznym przekroju, co wskazywałoby na późniejszą przebudowę, być może w związku z usunięciem hipotetycznej starszej wieży w XV wieku. Lekko ostrołuczny kształt uzyskała także wysoka, sfazowana arkada tęczy, flankowana XIII-wiecznymi otworami do podglądania ołtarza z naw bocznych. Zarówno korpus jak i prezbiterium przykryte zostały otwartą więźbą dachową. Nad nawą główną uzyskała ona charakterystyczną formę dzięki bardzo bliskiemu umieszczeniu obok siebie kolejnych krokwi z jętkami.
Stan obecny
Kościół ma dziś formę budowli w zdecydowanej większości późnogotyckiej, pozbawionej większych zmian nowożytnych, które ograniczyły się do dobudowania zakrystii po południowej stronie prezbiterium, przemurowania górnych partii nawy południowej i odnowienia zewnętrznych elewacji prezbiterium. Prawdopodobnie w XIX wieku wymieniono też południowe okna korpusu z maswerkami, lecz ich dzisiejszy wygląd wskazuje, że nowe są dokładnymi kopiami późnogotyckich. Wewnątrz więźba dachowa w większości została wymieniona w okresie wiktoriańskim, choć prawdopodobnie w nawie głównej pozostały XV-wieczne elementy (jętki, krokwie). Najstarszymi zachowanymi elementami wczesnogotyckimi są arkady międzynawowe, łuk tęczy, trójdzielne okno wschodnie oraz lancetowate okno północne w prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Tewdric A Grade I Listed Building in Mathern, Monmouthshire.