Historia
Pierwszy kościół w Marloes zbudowany został w XIII wieku. Miało to z pewnością miejsce przed 1291 rokiem, kiedy to został po raz pierwszy odnotowany w źródłach pisanych. Jako „ecclesia de Malros” budynek wpisany został do rejestru Taxatio Ecclesiastica, sporządzonego na polecenie papieża Mikołaja IV w celu wyceny podatków kościelnych angielskich, walijskich i irlandzkich kościołów parafialnych i prebend. Roczny dochód kościoła św. Piotra wyceniono wówczas na sumę 16 funtów, z czego 1 funt i 12 szylingów miało przypaść królowi Edwardowi I Długonogiemu, w ramach papieskiego wsparcia dla krucjaty, która ostatecznie nie doszła do skutku.
Pierwotnie patronat na kościołem św. Piotra prawdopodobnie pełniły osoby świeckie, ale przywilej ten został wykupiony przez biskupa Thomasa Wallensisa z St Davids. Za jednego z jego XIV-wiecznych następców w Marloes zbudowano nowy gotycki kościół, zapewne większy od romańskiego poprzednika. W 1380 roku biskup Adam de Houghton przekazał tamtejsze beneficjum na ręce kolegium Mariackiego w St Davids, wraz z kościołami w Haroldston i Nevern w Pembrokeshire oraz Llangunnor i St Ishmaels w Carmarthenshire. Sam kościół w Marloes miał wówczas jedną podległą świątynię filialną, niewielką kaplicę poświęconą św. Marii na brzegu rzeki Haven, we wczesnym okresie nowożytnym zmytą przez wodę.
W XVI wieku, po rozwiązaniu kolegium z St Davids, jego majątek przypadł angielskiej Koronie, a patronat nad kościołem w Marloes przeszedł na ręce królewskie. Przez długi czas przy budynku nie prowadzono żadnych poważniejszych prac budowlanych, poza okresowymi remontami. Dopiero około połowy XIX wieku dobudowana mogła zostać północna nawa lub kaplica, która nie przetrwała jednak zbyt długo. Gruntowną wiktoriańską renowację przeprowadzono w latach 1874-1877. Większość ścian została wówczas przelicowana, wymieniono prawie wszystkie okna, założono nową więźbę dachową i nałożono nowe tynki we wnętrzu.
Architektura
Kościół wzniesiono z nieobrobionego i nie układanego regularnymi warstwami, łączonego zaprawą kamienia, w narożnikach wzmacnianego dokładnie opracowanymi, większymi kwadrami. Uzyskał rozbudowany układ przestrzenny, jak na małą, wiejską świątynię farną, w planie zbliżony do krzyża równoramiennego. W XIV wieku składał się z pojedynczej nawy o wymiarach około 12 x 4,7 metra, symetrycznego transeptu oraz prostokątnego w planie, nieco niższego od nawy lecz prawie tak samo szerokiego prezbiterium po stronie wschodniej, wielkości około 8,2 x 4,1 metra. Prezbiterium połączono z transeptem charakterystycznymi dla Walii i Anglii ukośnymi przejściami.
Wejście do kościoła wiodło przez portal umieszczony w północnej ścianie nawy, co zapewne wynikało z usytuowania świątyni względem zabudowań osady i przebiegającego przez nią traktu. Prawdopodobnie nawę doświetlało pojedyncze okno od zachodu, natomiast w ścianie północnej i południowej mogło początkowo nie być okien. W prezbiterium okna porozmieszczano po jednym w każdej z trzech ścian, z tym że duże ostrołuczne okno wschodnie zapewne tradycyjnie miało najbardziej okazałą formę (według przekazów z XIX wieku było dwudzielne). Transept z pewnością posiadał okna w ścianach szczytowych oraz być może kolejne otwory w ścianach bocznych. Pojedynczymi drobnymi otworami doświetlono oba ukośne przejścia. Pośród okien pierwotnie zapewne przeważały formy ostrołuczne, być może w XV/XVI wieku zastąpione czworobocznymi obramieniami z maswerkami zamykanymi w ośle grzbiety.
Wewnątrz kościoła nawę na prezbiterium otwarto niezbyt wysoką, ostrołuczną arkadą o sfazowanych krawędziach, przegrodzoną pierwotnie od strony korpusu lektorium. Prezbiterium przykryto ostrołucznym sklepieniem kolebkowym, zaopatrzono w piscinę w ścianie południowej i prostą wnękę-półkę ścienną przy arkadzie tęczy. Transept wyposażono w dwie ostrołuczne i niskie arkady, stylistycznie podobne do arkady tęczy. Zarówno transept jak i nawę w średniowieczu przykrywać mogła otwarta więźba dachowa lub ewentualnie drewniane kolebki. Ukośne przejścia po bokach prezbiterium zamknięto łukami odcinkowymi, odpowiadającymi profilom umieszczonych w nich sklepień kolebkowych.
Stan obecny
Zmiany pośredniowieczne zachowanego do dnia dzisiejszego kościoła dotknęły przemurowaną ścianę wschodnią prezbiterium, górne partie wszystkich innych murów, dużą część lica oraz ciosowe narożniki. Wymieniono także większość okien, poza otworem w południowym ukośnym przejściu oraz częścią XIV-wiecznego ościeża okna wschodniego, wstawionego ponownie po przemurowaniu prezbiterium. W innych oknach nowo wstawione ościeża i maswerki otrzymały formy gotyckie i nie odstają dziś stylistycznie od średniowiecznego charakteru budowli. Wewnątrz zachowała się XIV-wieczna arkada tęczy, arkady transeptu, chrzcielnica, piscina i sklepienie nad prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 2/1912.
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 2/1885.
Ludlow N., North Pembrokeshire Churches, An Overview of the Churches in North Pembrokeshire, Llandeilo 2000.
Ludlow N., North Pembrokeshire Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.