Historia
Kościół Trójcy Świętej w Marcross został zbudowany w połowie XII wieku, a w XIV stuleciu powiększony o wieżę po stronie zachodniej. Trzysta lat później jej górna część została przebudowana. W 1893 roku miała miejsce renowacja kościoła, w trakcie której między innymi wymieniono dachy i dobudowano kruchtę, choć niewykluczone, że doszło wówczas do przebudowy przedsionka z XVII lub XVIII wieku.
Architektura
Kościół zbudowany został między zagłębieniem płynącego po stronie północno – zachodniej strumienia, a biegnącym równolegle do niego traktem, dlatego zapewne nie został zbyt dokładnie zorientowany względem stron świata. Prezbiterium uległo odchyleniu ku północnemu – wschodowi, zaś nawa została skierowana osią na południowy – zachód. Budynek pierwotnie składał się z prostokątnej nawy i krótszego oraz węższego prezbiterium, zamkniętego po stronie wschodniej ścianą prostą. Zachodnią część od XIV wieku stanowiła czworoboczna wieża o smukłych proporcjach, częściowo wtopiona w nawę. Całość stanowiła bardzo typowy i funkcjonalny układ dla wiejskich kościołów parafialnych, z gradacją wysokości od zachodu na wschód.
Wejście do kościoła prowadziło przez południową ścianę nawy, poprzez romański portal z półkolistą archiwoltą, dekorowaną półkolistym w przekroju wałkiem i motywem naprzemiennie rozstawionych czworobocznych guzów, który osadzono na dwóch płaskorzeźbionych konsolach, ukształtowanych w groteskowe głowy z dużymi, wyłupiastymi oczami. Wałek umieszczono natomiast na dwóch flankujących wejście półkolumnach o kapitelach rzeźbionych motywami roślinnymi. Oryginalne otwory okienne kościoła były niewielkie, zwieńczone trójliśćmi, rozglifione do wnętrza. Jedno z nich, po południowej stronie, było tak zwanym oknem trędowatych, pozwalającym chorym na oglądanie ołtarza z zewnątrz podczas nabożeństw. Większe okno lub grupa okien musiała się znajdować w ścianie wschodniej prezbiterium, ze względu na oświetlenie ołtarza głównego.
We wnętrzu nawę i prezbiterium rozdzieliła półkolista arkada tęczy, do wysokości impostów fazowana, w archiwolcie ujęta profilowanym po bokach półwałkiem. Wałek ten w środkowej części parokrotnie zagięto, tworząc zygzak z motywem kilkukrotnie powtórzonego szewronu. W okresie późnego średniowiecza przed arkadą umieszczono przegrodę lektorium, dla której piętra utworzono wejście przebijając na wysokości paru metrów ścianę tęczową. Ponadto w północnej ścianie utworzono wnękę grobową ze ślepą, bogato profilowaną arkadą o mocno spłaszczonym ostrołuku, z archiwoltą osadzoną na kamiennych konsolach. Zarówno nawę, jak i prezbiterium, w średniowieczu przykrywała otwarta więźba dachowa lub drewniana kolebka.
Stan obecny
Zachowany do dziś średniowieczny kościół posiada przebudowaną w okresie nowożytnym górną część wieży oraz nowożytną kruchtę po stronie południowej. Ochrania ona romański portal z około 1150 roku, przy wejściu do nawy. Oryginalne okna z XIV wieku znajdują się tylko w północnej i południowej ścianie prezbiterium. Wewnątrz kościoła warty uwagi jest łuk tęczowy z XII wieku, oddzielający nawę od prezbiterium, gotycka wnęka grobowa oraz wielka romańska chrzcielnica z około 1200 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Glamorgan, London 1995.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.