Historia
Według tradycji pierwszy kościół w Magor ufundować miał w VII wieku Cadwalader, ostatni walijski władca uznający się za króla Brytanii. Kolejny, pod wezwaniem św. Leonarda, zbudowany został po podboju anglo-normańskim i uposażony przez Williama Marshala, pierwszego earla Pembroke. Gilbert Marshal, czwarty earl Pembroke, w 1238 roku podarował dochody z niego opactwu cystersów Santa Maria della Gloria w Anagni w środkowych Włoszech. Papież Grzegorz IX nakazał wówczas papieskiemu legatowi w Anglii utworzenie i uposażenie wikariatu w Magor oraz przekazanie jego majątku mnichowi i prokuratorowi, Deodatusowi. Dziesięciny z Magor pobierane były przez prokuratora w imieniu włoskiego opactwa aż do 1385 roku.
W XIII wieku kościół w Magor został gruntownie przebudowany, a właściwie wzniesiony od podstaw na starym miejscu i następnie rozbudowany o gotyckie prezbiterium w XIV stuleciu. W tym samym stuleciu włoskie opactwo sprzedało wszystkie prawa do Magor cysterskim mnichom z walijskiego Tintern, którzy w okolicy prowadzili dwa folwarki i osuszali nadmorskie bagna. Pod patronatem cystersów kolejne duże prace budowlane w Magor miały miejsce w XV stuleciu, kiedy to powiększono kościół o nawy boczne, a następnie na początku XVI wieku, gdy wybudowano kruchtę. Całość kościoła przekształcono wówczas w stylistyce późnogotyckiej.
W okresie nowożytnym kościół w Magor szczęśliwie nie był poddawany żadnym większym pracom modernizacyjnym. Wiktoriańska renowacja architekta Johna Nortona z lat 1861-1868 uszanowała pierwotny wygląd bryły i zachowanych do tego czasu detali architektonicznych, pomimo że objęła wymianę dużej części ciosowej kamieniarki na elewacjach kościoła. Po zakończeniu XIX-wiecznego remontu budynek otrzymał nowe, funkcjonujące do czasów współczesnych wezwanie dedykowane św. Marii.
Architektura
Kościół już w XIII/XIV wieku posiadał ciekawy i rzadko spotykany układ, składający się z czworobocznej wieży wciśniętej pomiędzy pojedynczą nawę na zachodzie, a mocno wydłużone jak na świątynię farną prezbiterium po stronie wschodniej. To ostatnie założone zostało na planie prostokąta. Przebudowa późnogotycka z XV wieku zdecydowanie powiększyła przestrzeń kościoła poprzez utworzenie nowego korpusu z trzema nawami, z których boczne przedłużono do wieży tworząc pseudotransept. Dodatkowo do zachodniej części nawy północnej dostawiona została na początku XVI wieku okazała dwukondygnacyjna kruchta. Jej umieszczenie z niewiadomych przyczyn spowodowało zwężenie zachodniego i połowę środkowego przęsła nawy północnej (być może była to pozostałość po wcześniejszych, węższych nawach bocznych). Późnogotycka przebudowa wiązała się także z przekształceniem górnej partii wieży, zaopatrzonej wówczas od północy w wydatną wieżyczkę komunikacyjną i przedpiersie na wspornikach.
Trójnawowy i trójprzęsłowy korpus opięty został uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi od strony naw bocznych znajdowały się duże ostrołuczne okna, wypełnione maswerkami ze zwieńczeniami w pięcioliście i ośle grzbiety oraz zaopatrzone od zewnątrz w ostrołuczne okapniki osadzone na rzeźbionych na kształt ludzkich głów konsolach. Ponad nimi poprowadzono ozdobne przedpiersie, w nawie północnej dekorowane rzędem małych blend zamkniętych trójliśćmi oraz skrzydlatymi maszkaronami i sterczynami na przedłużeniu przypór. U podstawy murów korpusu umieszczono profilowany gzyms cokołowy. Nawa główna nie otrzymała własnego oświetlenia, poza okazałym oknem zachodnim o formie zbliżonej do okien w nawach bocznych, natomiast mury prezbiterium przebito tylko jednym oknem od wschodu i jednym od południa. Nietypowo cała elewacja północna prezbiterium pozostała całkowicie gładka, pozbawiona zdobień, okien czy też nawet cokołu, co doprowadziło do kontrastu po późnogotyckiej przebudowie, gdy na znaczeniu zyskała północna elewacja korpusu nawowego.
Kruchta opięta została uskokowymi przyporami i zwieńczona przedpiersiem z narożnymi sterczynami, w podobny sposób jak nawy boczne. Duże północne okno jej górnej kondygnacji wypełniono kunsztownym trójdzielnym maswerkiem z pięcioliśćmi i oślimi grzbietami. Ponadto piętro oświetlało także małe, trójlistnie zamkniętym okienko zachodnie. Trójliśćmi i ostrołucznym gzymsem ozdobiono archiwoltę wejścia w elewacji północnej, natomiast sam portal udekorowano parami wałków osadzonymi na cokołach i połączonymi potrójnymi pierścieniami z podobnymi wałkami archiwolty. Przyziemie kruchty przykryto sklepieniem żebrowym o gwiaździstym układzie, z płaskimi zwornikami i jednym zwornikiem stalaktytowym. W narożniku południowo – zachodnim osadzono spiralną klatkę schodową wiodącą na piętro.
Wnętrze korpusu rozdzieliły na nawy ostrołuczne arkady, bogato profilowane wałkami o różnej grubości, oparte na filarach z kapitelami w kształcie aniołów trzymających zwoje. W południowej nawie zachodni filar ozdobiono wspornikiem z tzw. zielonym człowiekiem, czyli symbolicznym wizerunkiem odrodzenia, przedstawiającym ludzką twarz z wyrastającymi z ust pnączami lub liśćmi. Na wsporniku tym i pozostałych konsolach osadzonych w nawach bocznych umieszczono wyprowadzenia żeber, wskazujące, iż korpus nawowy przykrywały kiedyś (lub przynajmniej były planowane) sklepienia. Przyziemie wieży od czasu późnogotyckich przekształceń było najstarszym elementem kościoła, dlatego otwierało się na prezbiterium i nawę główną niskimi, ostrołucznymi, ale pozbawionymi profilowania arkadami wczesnogotyckimi. Od północy i południa na pseudotransept zwrócono już bogatsze arkady z szerokim, falistym i ciągłym profilowaniem. Podobne arkady połączyły też pseudotransept z nawami bocznymi.
Stan obecny
Kościół św. Marii w Magor, pierwotnie pod wezwaniem św. Leonarda, to dziś jedna z najokazalszych i najlepiej zachowanych późnośredniowiecznych budowli na terenie południowej Walii, słynna zwłaszcza z powodu rzeźbionych kapiteli i wsporników z XV wieku. Warta uwagi jest także wyjątkowo wystawna kruchta. Okna korpusu i pseudotranseptu zostały jedynie odnowione w XIX wieku, natomiast całkowicie wymieniono okno wschodnie w prezbiterium. W dużej części oryginalne jest ozdobne przedpiersie korpusu i kruchty, tylko częściowo uzupełniane w XIX wieku, zwłaszcza o zniszczone sterczyny. W ścianę w pobliżu południowo – wschodniego narożnika prezbiterium wmurowany jest kamień zdobiony romańskim zygzakiem, prawdopodobnie ślad po poprzednim kościele z XII wieku. W pobliżu świątyni znajdują się ruiny XVI-wiecznej plebani.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Calendar of entries in the Papal registers relating to Great Britain and Ireland, Papal letters, Vol. I a.d. 1198-1304, red. W.H.Bliss, London 1893.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.