Historia
Kościół w Llawhaden powstał w XII wieku na miejscu dużo starszej świątyni. Poświęcony został świętemu Aidanowi, iryjskiemu mnichowi z VI wieku, który był uczniem św. Dawida. Na przełomie XIII i XIV stulecia kościół został mocno przebudowany pod patronatem biskupów St Davids. W XIX wieku przeszedł dwie poważne restauracje: w 1834 i 1862 roku. Wymieniono wówczas dachy, wzmocniono konstrukcje, zamontowano nowe witraże, wzniesiono zachodnią kruchtę oraz zbudowano na miejscu starego prezbiterium kaplicę rodu Roch, którą później przemieniono w zakrystię.
Architektura
Kościół z XII/XIII wieku składał się z mocno wydłużonej i jednocześnie stosunkowo wąskiej nawy na planie prostokąta, sąsiadującej z położonym od wschodu jeszcze węższym prezbiterium, także wzniesionym na planie prostokąta. Nawa sąsiadowała także z przystawioną do południowej ściany czworoboczną, smukłą wieżą. Całość usytuowana była w dolinie, na zachodnim brzegu rzeki Cleddau Ddu, po wschodniej stronie wzgórza na którym wzniesiono biskupi zamek.
W XIV wieku kościół uzyskał bardzo nietypowy układ, będący następstwem wcześniejszej, wieloetapowej rozbudowy. Do starszej budowli, składającej się z nawy, prezbiterium i wieży, na przełomie XIII i XIV stulecia dobudowana została druga wieża, usytuowana na miejscu starej nawy, a nową, większą nawę zbudowano po stronie północnej. Obok wcześniejszego prezbiterium powstało gotyckie prezbiterium, przy czym stare przekształcono na kaplicę, otwartą do wnętrza dwoma arkadami. W ten niezwykły sposób starą i nową wieżę złączono ze sobą ścianami, a część starszych pomieszczeń uzyskała nowe funkcje.
Ostatecznie po gotyckiej przebudowie kościół składał się z prostokątnej w planie, mocno wydłużonej nawy o wymiarach 17,8 x 7,3 metra, węższego i krótszego, prostokątnego prezbiterium od strony wschodniej wielkości 10,2 x 5,6 metra, oraz zespołu połączonych dwóch wież od strony południowej: starszej wieży południowej z XIII wieku i przylegającej do jej ściany północnej, nowszej wieży z XIV wieku. Obie wieże zwieńczone zostały typowymi dla Walii przedpiersiami na wysuniętych z elewacji wspornikach i krenelażem. Większa wieża otrzymała kamienne sklepienie w pomieszczeniu w przyziemiu, w mniejszej wieży nie zachowały się natomiast piętra. Oryginalne wejście do nawy znajdowało się po stronie południowej. Większość okien była dwudzielnych, ze zwieńczeniami w formie trójliścia i z mniejszym czwórliściem u góry.
Stan obecny
Kościół w Llawhaden jest dziś na skutek nietypowej przebudowy jedną z oryginalniejszych wiejskich budowli sakralnych na terenie Walii. Kruchta zachodnia i zakrystia po stronie południowo – wschodniej są dodatkami nowożytnymi, choć zakrystię wzniesiono na miejscu pierwotnego prezbiterium z XIII wieku. Okna kościoła zostały odnowione w XIX wieku, wtedy też przepruto nowe wejście od zachodu i zamurowano wejście południowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St. Aidan A Grade II Listed Building in Llawhaden, Pembrokeshire.
Strona internetowa coflein.gov.uk, St Aidan’s church, Llawhaden.