Historia
Kościół w Llanvetherine, leżący na terenie pierwotnej parafii Gwytherine, po raz pierwszy wspomniany został w przekazach pisemnych w połowie XII wieku. W księdze biskupstwa Landaff zapisano wówczas donację ziemi dla „ecclesiam Gueithirin” przez niejakiego Corsa i Morwyda. Donacja ta miała mieć miejsce w okresie rządów biskupa Nuda, który żył na przełomie IX i X wieku, pierwotna świątynia musiała więc funkcjonować w Llanvetherine na długo przed podbojem anglo-normańskim. Wczesnogotycki, murowany kościół przypuszczalnie zbudowany został w XIII wieku, a w XIV stuleciu powiększony o wieżę i wyodrębnione prezbiterium. W XV wieku cała budowla przekształcona została w stylistyce późnogotyckiej i zaopatrzona w kruchtę. Nowożytne prace budowlane musiały być prowadzone w 1703 roku, kiedy to w nawie przebito dodatkowe okno. Następnie kościół remontowano w 1872 roku, gdy między innymi wymieniono arkadę tęczy.
Architektura
Kościół św. Jakuba zbudowany został w płytkiej dolinie, po północnej stronie płynącej przez nią niewielkiej rzeki Trothy, ku której poziom terenu opadał. Początkowo prawdopodobnie był prostą bezwieżową budowlą salową, bez wyodrębnionego prezbiterium i żadnych aneksów. W późnym okresie średniowiecza posiadał już formę budowli jednonawowej z dobudowanym w XIV wieku stosunkowo dużym, prostokątnym w planie prezbiterium po stronie wschodniej i niewysoką wieżą na osi fasady zachodniej. Układ przestrzenny w XV wieku uzupełniła kwadratowa kruchta przed wejściem w zachodniej części ściany południowej nawy.
Okna nawy i prezbiterium w miarę upływu czasu otrzymywały różnorodne formy. Początkowo, w najstarszej nawie mogły to być bardzo wąskie lancety z głębokimi wewnętrznymi rozglifieniami, popularne w wielu wczesnogotyckich kościołach walijskiej wsi. W XIV wieku nieco szersze okna zwieńczane już były trójliśćmi, a następnie jako dwu-, trój- i nawet czterodzielne zamykane były pięcioliśćmi. Tradycyjnie w kościele św. Jakuba największe było ostrołuczne okno wschodnie, które oświetlało główny ołtarz kościoła. Wypełniono je maswerkiem i zwieńczono okapnikiem osadzonym na dwóch konsolach. Pierwotny portal wejściowy znajdował się w zachodniej części ściany południowej nawy. Został on wymieniony pod koniec średniowiecza, gdy dobudowana została kruchta. W stare mury osadzono wówczas obramienie z mocno obniżonym ostrołukiem, zbliżone do prawie dwuspadowego zamknięcia. W kruchcie osadzono profilowany portal ostrołuczny.
We wnętrzu kościoła szeroka, zapewne ostrołucznie zamknięta arkada tęczy musiała oddzielać nawę od węższego prezbiterium. W tym ostatnim zachodni fragment północnej ściany wydatnie pogrubiono w XV wieku, by osadzić w środku kamienne schody wiodące na galerię, czy też balkon drewnianego lektorium, oddzielającego część przeznaczoną dla wiernych od części kapłańskiej. Po przeciwnej stronie schodów, we wschodniej części ściany południowej prezbiterium, wraz z budową XIV-wiecznych murów, umieszczono kamienną piscinę z trójlistnym zamknięciem.
Początkowo niezbyt wysoka wieża prawdopodobnie w XVI wieku została podwyższona, uzyskując nietypowy kształt poprzez nadbudowanie osadzonego na wspornikach przedpiersia i przeprucie go z każdej strony trójdzielnym oknem o wąskich, półkoliście zamkniętych otworach. Wewnątrz przyziemie wieży otwarto na nawę XIV-wieczną arkadą. Na pierwsze piętra dostęp początkowo zapewniała spiralna klatka schodowa, wysunięta płytkim ryzalitem ze ściany północnej wieży. Dostęp na najwyższe kondygnacje w podwyższonej partii wieży musiał już się odbywać za pomocą drewnianych schodów lub drabin.
Stan obecny
Obecnie w wyglądzie kościoła przeważają późnogotyckie detale architektoniczne, a unikalności nadaje mu nietypowo podwyższona w XVI wieku wieża. Bryła budowli szczęśliwie nie została przysłonięta żadnym pośredniowiecznym aneksem. Jedyne całkowicie nowożytne okno przebito w południowej ścianie nawy. Reszta ma oryginalne kształty, choć część ościeży i maswerków musiała być wymieniona. Wewnątrz prezbiterium zachowała się oryginalna XIV-wieczna piscina oraz XV-wieczna kropielnica w kruchcie, natomiast średniowieczne kolebki nad nawą i prezbiterium zostały współcześnie wymienione.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gwenogvryn J.E., The text of the Book of Llan Dav reproduced from the Gwysaney manuscript, Gloucester 1893.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.