Historia
Początki kościoła w Llanvapley sięgać mogły XII i XIII wieku, jednak w XV wieku został on gruntownie przebudowany, co doprowadziło do prawie całkowitej wymiany wcześniejszych detali architektonicznych na późnogotyckie. W źródłach pisanych odnotowano, iż w 1626 roku posiadał dwa dzwony, a w 1758 roku zamontowano nowe poszycie dachowe. Renowację wiktoriańską przeprowadzono w 1861 roku, zaś w 1904 roku wymieniono dużą część wyposażenia.
Architektura
Średniowieczny kościół ostatecznie uzyskał bryłę składającą się ze wszystkich najważniejszych dla wiejskiej świątyni farnej elementów. Jego rdzeniem była nawa na planie prostokąta, prawdopodobnie najstarsza część budowli, od wschodu sąsiadująca z nieco węższym i krótszym wczesnogotyckim prezbiterium, jak w większości walijskich budowli sakralnych wzniesionym także na planie prostokąta. Po zachodniej stronie do nawy dobudowana została w XIV lub XV wieku czworoboczna wieża. Najpóźniejszym elementem średniowiecznym była natomiast kruchta, poprzedzająca południowe wejście do nawy. Całość wniesiona została na rozległym wzgórzu o stosunkowo łagodnych zboczach, u podstawy których od wschodu i zachodu przepływały strumienie.
Mury nawy w przyziemiu jako jedyne w całej budowli ujęte zostały pochyłym cokołem, a u góry zaopatrzone w późnośredniowieczny profilowany okap, montowany przy użyciu drewnianych haków. Południowe okno nawy przebudowano pod koniec XV wieku, umieszczając je w płytkim ryzalicie. Otrzymało wówczas czworoboczną formę z maswerkami zwieńczonymi pięcioliśćmi i łukami w ośle grzbiety. Również północna ściana nawy pod koniec średniowiecza została wysunięta ryzalitem, w którym umieszczono schody wiodące na piętro lektorium. Wnętrze nawy przykryto drewnianą kolebką. Dostępne było ostrołucznym portalem południowym, a od schyłku średniowiecza dodatkowo kruchtą z bocznymi siedziskami i prostym portalem o słabo zarysowanym ostrołuku.
Prezbiterium pierwotnie oświetlane mogło być z trzech stron dość wąskimi oknami z ostrołucznymi zamknięciami i obustronnymi rozglifieniami, przy czym ścianę wschodnią przepruto dwoma oknami tego typu oraz położonym wyżej okulusem z pięciolistną rozetą. W późnym okresie średniowiecza w południową ścianę prezbiterium wstawiono trójdzielne okno czworoboczne, umieszczone obok wąskiego portalu dla plebana. Wewnątrz prezbiterium otwarto na nawę ostrołuczną arkadą tęczy, jak wspomniano, od czasu późnego średniowiecza poprzedzoną drewnianym lektorium z górną galerią, bardzo częstym elementem wyposażenia późnogotyckich kościołów farnych w Walii i Anglii. W bocznym murze prezbiterium osadzono zamkniętą trójliściem piscinę z podwójną misą osadzoną na parze stożkowych wsporników.
Elewacje wieży przebite zostały wąskimi otworami czworobocznymi oraz na poziomie najwyższej kondygnacji dwudzielnymi oknami o ostrołucznych zamknięciach. Tuż ponad nimi na kamiennych konsolach umieszczono przedpiersie z krenelażem, natomiast w przyziemiu od zachodu przebito fazowany portal wejściowy wiodący do podwieżowej kruchty. Ponad portalem osadzono okno z rozwidlonym laskowaniem o kształcie litery Y. Wieża nie została wyposażona w ryzalitową wieżyczkę schodową, komunikacja między piętrami musiała więc odbywać się za pomocą wewnętrznych drewnianych schodów lub drabin.
Stan obecny
Kościół w Llanvapley uniknął znaczniejszych przekształceń nowożytnych, choć od północy dostawiono zakrystię, wymieniono na nowe część maswerków (przy zachowaniu ich gotyckiej formy), oraz przebito (lub wymieniono) nowe okno południowo – wschodnie i północno – wschodnie w prezbiterium. Nie zachowało się także późnośredniowieczne lektorium, o którego istnieniu świadczą schody na górną galerię i dwa wsporniki nad arkadą tęczy. Warta uwagi jest unikalna dla walijskich wiejskich kościołów elewacja wschodnia z okulusem. Ponadto zachowały się późnogotyckie okna i portale w nawie, wieży i prezbiterium, piscina we wnętrzu prezbiterium oraz XII-wieczna misa chrzcielnicy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.