Historia
Kościół św Piotra, Pawła i Jana w Llantrisant zbudowany został w XIV wieku. Na przełomie XV i XVI stulecia został znacząco powiększony, między innymi wzniesiono wówczas wieżę oraz południową kruchtę. Być może jakieś prace budowlane prowadzone były w 1593 roku, gdyż taka data wyryta została w nawie, lecz bardziej prawdopodobne, iż upamiętniła ona królewską wizytę. Renowację wiktoriańską kościół przeszedł w latach 1880-1881.
Architektura
Kościół zbudowany został u wylotu doliny strumienia Llantrisant, po stronie zachodniej wpadającego do rzeki Usk. Początkowo składał się z wyjątkowo szerokiej nawy na planie prostokąta i węższego oraz krótszego prezbiterium, także na planie prostokąta. U schyłku średniowiecza układ przestrzenny uzupełniono masywną wieżą na rzucie czworoboku, usytuowaną po zachodniej stronie nawy i kruchtą przed południowym wejściem do nawy. Ponadto po południowej stronie nawy umieszczono ryzalit, który prawdopodobnie mieścił wewnętrzne schody na piętro lektorium.
Pierwotne, XIV-wieczne okna najpewniej były niezbyt duże, zamknięte ostrołucznie lub trójliśćmi, rozglifione do wnętrza. Pod koniec XV wieku większość z nich została powiększona w stylistyce późnogotyckiej i wypełniona bardziej złożonymi maswerkami operującymi motywami oślich grzbietów lub pięcioliści. Wejście do kościoła usytuowano typowo, w zachodniej części ściany południowej nawy. Umieszczono tam ostrołuczny, uskokowy portal z podwójnym fazowaniem i gzymsem okapowym wokół archiwolty opartym na dwóch konsolach. Portal późnośredniowiecznej kruchty utworzono już prostszy, fazowany, półkoliście zamknięty. Dodatkowo nad nim utworzono łuk odciążający. Kolejny, wąski portal umieszczono dla plebana w południowej ścianie prezbiterium.
We wnętrzu kościoła nawę od prezbiterium oddzielono ostrołuczną, jednolicie profilowaną na całej wysokości arkadą tęczy. W późnym okresie średniowiecza mogło być nad nią zamontowane lektorium, którego galeria na piętrze byłaby osadzona na kamiennych wspornikach, a wejście wiodło schodami we wspomnianym powyżej południowym ryzalicie. W południowej ścianie prezbiterium umieszczono dużą piscinę z trójlistnym zamknięciem. Zarówno nawa jak i prezbiterium mogły być przykryte drewnianymi kolebkami, jak i otwarte na więźbę dachową.
Wieża uzyskała typową formę dla późnośredniowiecznych dzwonnic południowej części Walii. Od południa jej narożnik sąsiadujący z nawą wyposażono w czworoboczny ryzalit mieszczący spiralną klatkę schodową. Przewyższył on główną część wieży, dzięki czemu mógł pełnić rolę strażniczo – obserwacyjnej wieżyczki. U podstawy mury wieży ujęto cokołem z pochyłymi elewacjami. Wyżej elewacje rozdzielono wydatnymi gzymsami kordonowymi, z których najwyższe oddzieliły blankowane przedpiersie wieży i jej narożnej wieżyczki. W przyziemiu po stronie zachodniej najniższy gzyms przerwany został sfazowanym portalem wejściowym o lekko zarysowanym ostrołuku. Otwory okienne w ryzalitowej wieżyczce uzyskały formę prostych szczelin w ciosowych obramieniach, natomiast na najwyższej kondygnacji wieży umieszczono dwudzielne przeźrocza.
Stan obecny
Kościół uniknął większych nowożytnych ingerencji w bryłę budowli, zachowując średniowiecznych układ. Okna zostały w większości odnowione lub wymienione w XIX wieku. Późnośredniowieczne okno z maswerkiem znajduje się we wschodniej ścianie prezbiterium, a okno z początku XIV wieku w ścianie południowej prezbiterium. Przetrwało także kilka gotyckich portali oraz piscina w wnętrzu prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.