Historia
Kościół św. Teilo prawdopodobnie został wzniesiony pod koniec XII wieku lub na początku XIII stulecia. W okresie tym Llantilio Crossenny było siedzibą biskupów Llandaff, znajdującą się w pobliżu zamku White, co zaowocowało niezwykłą skalą rozbudowy świątyni. W XIV wieku przebudowano prezbiterium oraz dobudowano północną kaplicę i kruchtę zachodnią. W XV wieku korpus świątyni przebudowano w stylistyce angielskiego gotyku wertykalnego. W 1708 roku do wieży została dodana iglica, a okna okna nawy południowej zostały zmodernizowane w 1857 roku, podczas wiktoriańskiej renowacji.
Architektura
Kościół został wzniesiony z czerwonego piaskowca. W XIV wieku składał się z trójnawowego korpusu w formie czteroprzęsłowej bazyliki, czworobocznej wieży po wschodniej stronie korpusu flankowanej od północy i południa przez ramiona transeptu oraz obszernego, prostokątnego w planie prezbiterium. Jeszcze w tym samym stuleciu północne ramię transeptu zostało przebudowane i powiększone do formy dużej prostokątnej kaplicy, natomiast zachodnią fasadę poprzedzono kruchtą. Wschodnią kaplicę posiadało także południowe ramię transeptu, prawdopodobnie zaopatrzone pierwotnie także w pomieszczenie na górnej kondygnacji.
Pierwotnie kościół oświetlany był przez wąskie, podłużne, lancetowate okna, przeprute w fasadzie zachodniej oraz najpewniej także w nawach bocznych. Wschodnia strona kościoła zakończona była prezbiterium z pojedynczym, dużym, gotyckim oknem wypełnionym trójdzielnym maswerkiem. Centralnie położona na przecięciu naw wieża, otrzymała z każdej strony biforium, z każdym prześwitem zwieńczonym trójliściem. W XV wieku część okien, zwłaszcza w bocznych kaplicach, zaopatrzona została w późnogotyckie okna.
Wewnatrz nawę główną oddzieliły od naw bocznych stosunkowo proste ale eleganckie ostrołuczne, profilowane arkady, oparte na sześciu ośmiobocznych filarach. Podobna, jedynie dużo niższa arkada wiodła pod przestrzeń podwieżową i następna do prezbiterium, które otwarto na północną kaplicę dużą arkadą i ukośnym przejściem w grubości muru skierowanym wprost na ołtarz. Wszystkie części kościoła zwieńczone zostały otwartą więźbą dachową i drewnianymi stropami.
Stan obecny
Kościół w Llantilio Crossenny jest jednym z najwspanialszych średniowiecznych budynków sakralnych na terenie Walii, zarówno ze względu na doskonały stan zachowania, jak i niezwykłą skalę budowy, kontrastującą z niewielką miejscowością. Jedynie okna jego naw bocznych i clerestorium zostały w większości wymienione w trakcie XIX-wiecznej renowacji. Świątynia wciąż pełni funkcje sakralne, lecz udostępniona jest także do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Teilo A Grade I Listed Building in Llantilio Crossenny, Monmouthshire.