Historia
Początki klasztoru sięgają 1100 roku, kiedy to według tradycji normandzki rycerz William de Lacy, szukając bezpiecznej kryjówki w trakcie polowania, schronił się w pobliskiej kaplicy św. Davida i w zamian za ocalenie ślubował budowę kościoła. Inna wersja legendy mówi, iż William mieszkał tu jako pustelnik wraz z księdzem o imieniu Ernisius, a obaj rozbudowali zastaną już kaplicę św. Dawida. Wkrótce powstała świątynia poświęcona św. Janowi Chrzcicielowi, którą konsekrował Urban, biskup Llandaff i Hereford w 1108 roku, natomiast do 1118 roku grupa około 40 mnichów z Anglii założyła w Llanthony pierwszy w Walii klasztor kanoników regularnych, czyli augustianów. Wspierany był on przez króla Henryka I i królową Matyldę, której Ernisius miał pierwotnie być spowiednikiem.
W 1135 roku, po uporczywych atakach lokalnej ludności walijskiej, mnisi uciekli z Gór Czarnych do Gloucester, gdzie założyli nowy konwent nazwany Llanthony Secunda. Sytuacja do powrotu zaczęła sprzyjać dopiero po 1071 roku, kiedy to Anglo-Normanowie podbili Irlandię, a Hugh de Lacy i jego syn Walter zostali obdarzeni licznymi ziemiami, z których część podarowali klasztorowi Llanthony Prima i Llanthony Secunda. Około 1186 roku Hugo de Lacy podarował dochody opuszczonemu klasztorowi i do 1230-1240 roku Llanthony zostało odbudowane. Już w 1242 bracia z Llanthony Prima mogli udzielić schronienia biskupowi Armagh, który odnotował po tym pobycie swe dobre wspomnienia.
W drugiej połowie XIII wieku musiały wystąpić jakieś problemy finansowe w klasztorze, gdyż w 1276 roku został on oddany pod nadzór królewski. Co więcej bracia popadli w serię sporów z lokalnymi lordami, co doprowadziło nawet do zbrojnego zajęcia ich dóbr w Oldcastle i Redcastle w 1279 roku przez Thomasa de Verdun, lorda Ewyas. Był on także zamieszany w zranienie przeora i zabójstwo dwóch mnichów, a dwadzieścia lat później inny lord z pogranicznych marchii, Gilbert de Bohun, zajął dużą liczbę klasztornych zwierząt i dóbr. W 1284 roku kłopoty finansowe pogłębiły się z powodu walijskich kampanii wojennych Edwarda I. Co więcej nastąpił spadek dyscypliny skrytykowany w trakcie kontroli arcybiskupa Pechama z Canterbury.
W 1291 roku Llanthony zanotowało dość wysoki roczny przychów 160 £, lecz już w XIV wieku źródła często przekazywały informacje o wewnętrznych problemach. W 1348 roku klasztor ponownie został oddany pod królewski nadzór, a w 1354 niejaki Thomas de Crudewell zbiegł z klasztoru. W latach 70-tych XIV wieku przeor Nicholas Trinley został brutalnie pobity przez swych braci, rzekomo za złe kierownictwo sprawami konwentu i musiał zbiec do Llanthony Secunda. Co ciekawe wkrótce wydano papieskie przebaczenie dla sprawców pobicia i zabójstwa jednego z braci, a jeden z uczestników tych zajść, John de Wellyngton, został nawet przeorem. Z kolei w 1386 roku przeor John de Yatton został tymczasowo aresztowany z powodu nieudolnego ściągania dziesięciny i królewskich podatków.
Pomimo powyższych problemów Llanthony rozkwitało przez cały XIII i XIV wiek i dopiero w XV stuleciu zaczęło podupadać. Podczas walijskiego powstania Owaina Glyndŵra konwent z Llanthony został oskarżony o pomaganie buntownikom i spustoszony przez królewskie wojska. Co prawda krótkotrwałą poprawę przyniosło w 1481 roku zjednoczenie z Llanthony Secunda, jednak trzeba było je opłacić sumą 400 marek królowi Edwardowi IV. Kres konwentu nastąpił w 1538 roku, gdy został on rozwiązany przez Henryka VIII. Budynki klasztorne zostały sprzedane za 160 funtów, lecz nieużywane i niereperowane przez nowych właścicieli, zaczęły popadać w ruinę. Jedynie dawna infirmeria została przemieniona w XVIII wieku w kościół parafialny św. Dawida. W 1799 roku majątek zakupił pułkownik Mark Wood, który przekształcił niektóre budynki w dom i strzelnicę.
Architektura
Klasztor Llanthony założono w odludnej dolinie rzeki Honddu, pośród gołych szczytów okolicznych gór i wzgórz. Składał się ze wspaniałego normańsko-gotyckiego kościoła po stronie północnej i zabudowy klasztornej klauzury na południe od niego. W pewnym oddaleniu, po stronie południowej, znajdowała się infirmeria, później przekształcona w kościół parafialny oraz zabudowa gospodarcza po stronie zachodniej. Całość założenia klasztornego otoczona była murem z bramą wjazdową od strony wschodniej.
Kościół klasztorny został zbudowany na planie krzyża łacińskiego w formie trójnawowej, siedmioprzęsłowej bazyliki (ośmioprzęsłowej w nawie głównej), z ogromną centralną wieżą nad skrzyżowaniem naw i ramion transeptu, parą mniejszych czworobocznych wież zachodnich i prezbiterium na rzucie prostokąta. W starszej wschodniej części kościoła z czwartej ćwierci XII wieku zastosowano okrągłe romańskie łuki, podczas gdy w zachodniej części zaczęły dominować już łuki spiczaste, ostre które powstały we wczesnym okresie angielskiego gotyku na początku XIII wieku. Można z tego wnioskować, że wschodni kraniec kościoła został wzniesiony pierwszy, a następnie budowniczowie stopniowo przechodzili na zachód, ostatecznie tworząc kościół o wewnętrznej długości 64 metrów. Przy obydwu ramionach transeptu, po wschodniej stronie dostawione były boczne kaplice, znacznie rozbudowane i powiększone w połowie XIII wieku. Prezbiterium wzniesiono na planie prostokąta, znacznie wydłużonego, co było typowe dla kościołów klasztornych, które musiały pomieścić stalle mnichów. Jego olbrzymie ostrołuczne okno wschodnie wypełnione bogatym maswerkiem, musiało być efektem późniejszych prac z epoki gotyku.
Na południe od nawy kościoła rozciągał się kwadratowy, otoczony krużgankami wirydarz o długości boków wynoszącej 27 metrów. Z jego zachodniej strony znajdowały się zabudowania klasztorne prawdopodobnie wypełnione pomieszczeniami klasztornej spiżarni i piwnicy (cellarium). Wiadomo, iż z kościołem bezpośrednio sąsiadowało trójprzęsłowe pomieszczenie, czy też korytarz klasztornej furty, a dalej na południe znajdowała się sala przykryta sklepieniem krzyżowo – żebrowym opartym na dwóch filarach. Skrzydło południowe tradycyjnie mieściło refektarz, w Llanthony o formie dwunawowej, a od wschodniej strony wzniesiono kapitularz. Było to sklepione pomieszczenie z trójbocznym zakończeniem od wschodu, w którym mnisi zbierali się codziennie na obrady pod przewodnictwem przeora, siadając na kamiennych ławach umieszczonych dokoła ścian. Od północy kapitularz sąsiadował z korytarzem prowadzącym na tereny przyklasztorne, górna kondygnacja skrzydła wschodniego musiała natomiast być wykorzystywana jako dormitorium.
Stan obecny
W Llanthony zachowały się ruiny kościoła klasztornego (dwie ściany wieży środkowej, wieże zachodnie, część filarów międzynawowych, północne clerestorium, prezbiterium, relikty transeptu) i kapitularza, oraz budynek gospodarczy i kościół parafialny, czyli była infirmeria zakonna. Ruiny klasztoru znajdują się pod opieką agendy rządowej Cadw. Są otwarte przez cały rok, codziennie w godzinach 10:00-16:00, wstęp jest bezpłatny. Część klasztornych budynków została odnowiona i obecnie znajduje się w nich hotel.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burton J., Stöber K., Abbeys and Priories of Medieval Wales, Chippenham 2015.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.