Historia
Pierwszy kościół w Llantarnam przypuszczalnie zbudowany został pod koniec epoki romańskiej, około przełomu XII i XIII wieku (na co wskazywałoby zablokowane później małe okno północne). W XV wieku kościół przeszedł gruntowną przebudowę późnogotycką oraz został powiększony o wieżę, a następnie prawdopodobnie już w XVI wieku o okazałą kaplicę północną. Wiktoriańskie prace remontowe prowadził w latach 1869-1870 E.A. Lansdowne, który między innymi wymienił dachy i dobudował kruchtę. Kolejną renowację przeprowadzono w 1921 roku, kiedy to usunięto tynki z elewacji zewnętrznych.
Architektura
Pod koniec średniowiecza kościół składał się z długiej nawy na planie prostokąta, nieco węższego, krótkiego, czworobocznego prezbiterium po jej stronie wschodniej, kwadratowej w planie wieży na osi fasady zachodniej oraz okazałej kaplicy po stronie północnej, która otrzymała tą samą długość co prezbiterium. Wieżę osadzono na cokole, zaopatrzono w północny ryzalit o formie wieżyczki (mieszczący tradycyjnie klatkę schodową), przedzielono horyzontalnie gzymsem kordonowym i zwieńczono blankowanym ozdobnym przedpiersiem.
Kościół oświetlała cała gama otworów okiennych, od najstarszych o niewielkich prześwitach, po duże późnogotyckie dwu i trójdzielne. Te ostatnie osadzano w czworobocznych ościeżach (niektórych z okapnikami) oraz, jak okno wschodnie, w zamkniętych ostrołucznie. Wejście do kościoła umieszczono pośrodku ściany południowej nawy, w elewacji zachodniej wieży i w południowej ścianie prezbiterium.
Wewnątrz nietypowo całą północną część prezbiterium otwarto na kaplicę dwoma profilowanymi arkadami podpartymi pojedynczym filarem. Od końca średniowiecza między nawą a prezbiterium funkcjonowała przegroda drewnianego lektorium, do którego górnego piętra wiodły schody umieszczone w specjalnie pogrubionym fragmencie ściany północnej. Lektorium usytuowano w części nawowej, przed lekko ostrołuczną arkadą tęczy ze sfazowaniem archiwolty zanikającym po bokach.
Stan obecny
Kościół prezentuje dziś od strony zewnętrznej w większości formę późnogotycką. Z tego okresu przetrwała przede wszystkim wieża, odnowione okna nawy, południowe okno prezbiterium, oraz kaplica północna. Wyjątkowe jest jedno małe, obecnie zablokowane okno w północnej ścianie nawy pochodzące z XII/XIII wieku. Nowożytne prace spowodowały dostawienie kruchty przed wejściem południowym, przypory przy północnej kaplicy oraz zakrystii przy zachodniej ścianie kaplicy. Wymieniono też okno wschodnie w prezbiterium. Wewnątrz wymieniona została cała więźba dachowa i wyposażenie kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Michael and All Angels A Grade II* Listed Building in Llantarnam, Torfaen.