Historia
Pierwszy kościół w Llantarnam przypuszczalnie zbudowany został pod koniec epoki romańskiej, około przełomu XII i XIII wieku (na co wskazywałoby zablokowane później małe okno północne). W XV wieku kościół przeszedł gruntowną przebudowę późnogotycką oraz został powiększony o wieżę, a następnie, prawdopodobnie już w XVI wieku, o okazałą kaplicę północną. Wiktoriańskie prace remontowe prowadził w latach 1869-1870 E.A. Lansdowne, który między innymi wymienił dachy i dobudował kruchtę. Kolejną renowację przeprowadzono w 1921 roku, kiedy to usunięto tynki z elewacji zewnętrznych.
Architektura
Pod koniec średniowiecza kościół składał się z długiej nawy na planie prostokąta, będącej najstarszym elementem budowli, nieco węższego, krótkiego prezbiterium po stronie wschodniej, kwadratowej w planie wieży na osi fasady zachodniej oraz okazałej kaplicy po stronie północnej, która otrzymała tą samą długość co prezbiterium, ale nietypowo większą szerokość. Zarówno prezbiterium jak i kaplicę zamknięto ścianami prostymi, zlicowanymi ze sobą. Żadna z części kościoła nie była pierwotnie podparta przyporami, a każdą z trzech część (nawa, prezbiterium, kaplica), zapewne przykrywały osobne dachy dwuspadowe.
Kościół w średniowieczu oświetlała cała gama otworów okiennych, od najstarszych o niewielkich prześwitach, po duże późnogotyckie okna z dwudzielnymi i trójdzielnymi maswerkami. Te ostatnie osadzano w czworobocznych ościeżach (niektórych z okapnikami) lub zamykano ostrołukami, jak prawdopodobnie okno wschodnie w prezbiterium. Maswerki operowały motywami typowymi dla walijskiego i angielskiego późnego średniowiecza, a więc trójliśćmi, pięcioliśćmi oraz oślimi grzbietami. Wejścia do kościoła umieszczono pośrodku ściany południowej nawy, w elewacji zachodniej wieży i w południowej ścianie prezbiterium, przy czym dwa pierwsze przeznaczone były dla wiernych, a wąski portal prezbiterialny z obniżonym ostorłukiem dla plebana.
Wewnątrz prezbiterium nietypowo całą północną część otwarto na kaplicę, za pomocą dwóch podwójnie fazowanych arkad, podpartych pojedynczym ośmiobocznym filarem. Od końca średniowiecza między nawą a prezbiterium funkcjonowała przegroda drewnianego lektorium, do którego górnego piętra, czy też balkonu wiodły schody umieszczone w specjalnie pogrubionym fragmencie ściany północnej. Lektorium usytuowano w części nawowej, przed lekko ostrołuczną, niską arkadą tęczy ze sfazowaniem archiwolty zanikającym po bokach.
Wieża wniesiona została z układanych równymi warstwami ciosów, jako typowa dla regionu południowej Walii późnośredniowieczna dzwonnica, wyposażona we wszystkie popularne wówczas elementy. Elewacje zewnętrzne przedzielono horyzontalnie gzymsem kordonowym i osadzono na cokole. Ponadto wieżę zaopatrzono w północny ryzalit mieszczący klatkę schodową. Tradycyjnie ryzalit nadbudowano o dodatkową kondygnację w stosunku do samej wieży, uzyskując wieżyczkę strażniczo – obserwacyjną. Zarówno wieżyczka, jak i sama wieża, zwieńczone zostały blankowanymi przedpiersiami.
Stan obecny
Kościół prezentuje dziś od strony zewnętrznej w większości formę późnogotycką. Z tego okresu przetrwała przede wszystkim wieża, odnowione okna nawy, południowe okno prezbiterium, oraz kaplica północna. Wyjątkowe jest jedno małe, obecnie zablokowane okno w północnej ścianie nawy, pochodzące jeszcze z XII/XIII wieku. Nowożytne prace spowodowały dostawienie kruchty przed wejściem południowym, przypory przy północnej kaplicy oraz zakrystii przy zachodniej ścianie kaplicy. Wymieniono też okno wschodnie w prezbiterium. Wewnątrz wymieniona została cała więźba dachowa i wyposażenie kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.