Historia
Normanowie przybyli do południowo – zachodniej Walii pod koniec XI wieku. Wówczas to Roger de Montgomery, earl Shrewsbury przejął Pembrokeshire, a Henryk de Beaumont, earl Warwick podbił półwysep Gower. W ciągu kolejnych dziesięcioleci Normanowie rozszerzali swoje terytorium i zabezpieczali nowe nabytki poprzez budowę zamków w kluczowych punktach. Zbudowany w pierwszej ćwierci XII wieku zamek Llansteffan był jedną z tych nowych warowni, wzniesioną w celu zabezpieczenia ujścia rzeki Tywi.
Nie wiadomo kto dokładnie ufundował pierwszy zamek w Llansteffan. Najstarsza zachowana wzmianka źródłowa o nim z 1146 roku, przekazała informację o zdobyciu zamku przez Maredudda ap Gruffydda i jego braci Cadella i Rhysa. Próba odzyskania go jeszcze w tym samym roku nie powiodła się. Odbity został przez Normanów dopiero w 1158 roku, kiedy to Walijczycy utracili kontrolę nad okolicznymi ziemiami. Pod koniec XII wieku Llansteffan miało znajdować się w posiadaniu niejakiego Geoffreya Marmiona i następnie poprzez małżeństwo jego córki Albredy przejść na rycerza Williama z rodu Camville, który prawdopodobnie rozpoczął przebudowę zamku na murowany. Obrona nie była jeszcze zbyt silna w 1189 roku, kiedy to Llansteffan zdobył walijski władca Rhys ap Gruffydd (Lord Rhys). William odzyskał swą siedzibę w 1192 roku i pożyczył pewną sumę pieniędzy od szeryfa Gloucester, by kontynuować prace budowlane. Ponownie Llansteffan zostało zdobyte przez Llywelyna ab Iorwertha w 1215 roku. W walijskich rękach pozostało do 1223 roku, kiedy to ród Camville odzyskał warownię i kontynuował dalszą rozbudowę. Geoffrey de Camville prawdopodobnie ufundował wówczas wieżę bramną i cylindryczną.
Pomimo rozbudowy z pierwszej połowy XIII wieku zamek zdobyty został przez Walijczyków w 1257 roku. Tym razem przyczyną upadku było osłabienie garnizonu, który wyruszył wraz z innymi angielskimi oddziałami oblegać zamek Dinefwr. Llansteffan stał się bezbronny gdy armia ta została zniszczona pod Coed Llathen przez siły Maredudda ab Owaina i Maredudda ap Rhysa. W latach 70-tych XIII wieku zamek znów należał do rodu Camville. Jego ówczesny właściciel, kolejny o imieniu Geoffrey, do końca lat 80-tych znacznie rozbudował i ufortyfikował podzamcze.
W 1338 roku męska linia rodu Camville zakończyła się i Llansteffan w drodze małżeństwa przeszło w ręce Richarda Penreesa, potężnego magnata z rozległymi ziemiami w Gower, skupionymi wokół zamku Penrice. W 1367 roku król Edward III nakazał Robertowi de Penres naprawić i wzmocnić zamek, wysyłając nawet niejakiego Rhysa ap Griffitha do nadzorowania tych prac. Dziesięć lat później Robert utracił majątek na skutek wyroku skazującego za zabicie w Llansteffan pewnej kobiety. Do czasu jego egzekucji w 1388 roku, zamek znajdował się pod zarządem Simona Burleya, wychowawcy króla Ryszarda II, lecz pod koniec XIV wieku powrócił w ręce rodziny Penres.
Podczas walijskiego buntu Owaina Glyndŵra na początku XV wieku, zamek dostał się w ręce powstańców. Wrócił jednak do rąk angielskich i w 1403 roku król Henryk V przekazał go sir Johnowi de Penres, w nagrodę za odbicie z rąk Walijczyków. W kolejnych latach XV wieku Llansteffan dość często zmieniało właścicieli, którzy nie mieszkali na stałe na zamku i nie inwestowali w niego. Dopiero gdy w 1495 roku król Henryk VII podarował go swojemu wujowi, Jasperowi Tudorowi, ten dokonał pewnych napraw przy bramie podzamcza, jego obwarowaniach i zabudowie. Pomimo tego w XVI wieku zamek został ponownie zaniedbany i popadł w ruinę.
Architektura
Zamek zajmował wschodni kraniec wzgórza o wysokości 45 metrów n.p.m., o stromym wschodnim, a zwłaszcza południowym zboczu, opadającym ku ujściu rzeki Tywi wpadającej do zatoki Carmarthen. Z pozostałych stron podejście było nieco łagodniejsze, dlatego od północy, zachodu i częściowo wschodu zabezpieczono się utworzeniem zdwojonego przekopu i ziemnego wału.
Pierwotna forma Llansteffan przybrała postać drewniano – ziemnego pierścienia obwarowań. Budowa kamiennych obwarowań rozpoczęła się pod koniec XII wieku. Wzniesiono wówczas mur obronny o planie wieloboku z łagodnie zakręcającymi narożnikami, który wydzielał wewnętrzny dziedziniec o wielkości 45 x 33 metry. Mur ten miał jedynie około 1 metra grubości, lecz w drugiej ćwierci XIII wieku został wzmocniony cylindryczną wieżą obronną o średnicy około 6 metrów po stronie wschodniej obwodu i położoną na północ od niej czworoboczną wieżą bramną o bokach długości 6,5 metra. Brama posiadała w przyziemiu przejazd, zamykany broną i dwoma wrotami, oraz dwie górne kondygnacje połączone klatką schodową w narożniku południowo – wschodnim. Pierwsze piętro połączone było przejściem z chodnikiem w koronie muru obronnego, cała wieża umieszczona była zaś wewnątrz obwodu, na terenie dziedzińca.
W drugiej połowie XIII wieku przebudowano na murowane podzamcze, którego mur obronny wyznaczał po wschodniej stronie rozległy dolny dziedziniec. Po stronie północnej łączył się on ze starszymi obwarowaniami zamku górnego, które częściowo, na najbardziej zagrożonym odcinku, zostały wówczas pogrubione i wzmocnione od strony dziedzińca arkadami o półkolistych zamknięciach. Mur podzamcza otrzymał 1,8 metra grubości i wysokość 6 metrów do poziomu chodnika obrońców (kolejne 1,5-2 metry wysokości musiało mieć przedpiersie z krenelażem).
Mur podzamcza wzmacniały dwie półokrągłe wieże po stronie północno – wschodniej i północno – zachodniej: mniejsza o średnicy 7,5 metra i większa o średnicy około 8 metrów. Pomiędzy nimi wzniesiono masywną bramę o wymiarach 10,5 x 17 metrów, w postaci dwóch baszt flankujących przejazd bramnych. Posiadała ona od strony dziedzińca dwie wieżyczki komunikacyjne (jedna prowadziła do latryn, a druga na piętro i blanki), a w przyziemiu dwa podsklepione pomieszczenia dla straży, umieszczone po obu stronach przejazdu i dostępne wyłącznie z niego. Przejazd zamykany był dwiema bronami oraz dwoma dwuskrzydłowymi wrotami osadzonymi za nimi i strzeżony górnymi otworami strzeleckimi, tzw. mordowniami (dwa zestawy po pięć otworów). Pierwsze i drugie piętro posiadało po dwa duże pomieszczenia ogrzewane kominkami, przy czym wejście prowadziło z zachodniego boku, po drewnianych schodach na poziom pierwszego piętra. Komnaty mieszkalne skomunikowano także z chodnikiem w koronie murów obronnych, przy czym różnica w wysokości gruntu sprawiła, iż zachodnia kurtyna łączyła się z drugim piętrem, a wschodnia z pierwszym. Nie mogło oczywiście zabraknąć i latryn, które umieszczono na pośrednich poziomach w pogrubionej wschodniej partii budynku. Brama była bardzo podobna do bramy w zamku Caerphilly. W XV wieku jej przejazd bramny został zamurowany w celu uzyskania większej ilości pomieszczeń mieszkalnych, a nową bramę przepruto zaraz obok, po wschodniej stronie, w niewysokim, czworobocznym budynku bramnym.
Półokrągła wieża północno – wschodnia była trójkondygnacyjna. Wejście do niej znajdowało się na poziomie pierwszego piętra, gdzie mieściła się komnata ze schodami prowadzącymi na drugą kondygnację. Ponieważ oba pomieszczenia posiadały kominki i latrynę, wieża ta musiała zapewniać dodatkowe pomieszczenia mieszkalne dla pana zamku. Przyziemie pełniło rolę magazynowo – obronną, gdyż doświetlane było jedynie pojedynczym otworem strzeleckim. Wieża flankowana była po bokach ryzalitami: wschodnim półkolistym mieszczącym wspomnianą klatkę schodową i zachodnim czworobocznym w którym znajdowała się latryna. Mniejsza półokrągła wieża północno – zachodnia posiadała w przyziemiu otwór strzelecki, lecz piętro z kominkiem i latryną zapewne służyło także celom mieszkalnym.
Wschodni narożnik podzamcza wzmacniał basztopodobny ryzalit, będący w zasadzie pogrubionym i podwyższonym fragmentem muru. Pogrubienie to pozwoliło w przyziemiu umieścić wnęki, a wyżej latryny osiągane przez spiralną klatkę schodową połączoną także z górnym poziomem bojowym.
Pomiędzy wieżą północno – wschodnią a wschodnim narożnikiem zamku dolnego (podzamcza) w XV wieku znajdowała się podłużna stodoła. Prawdopodobnie powstała ona na miejscu wcześniejszej reprezentacyjnej auli (great hall) o czym świadczą ślady po dachu zachowane na murze. W tym wypadku wschodni, wzmocniony narożnik, stanowiłby część większego kompleksu reprezentacyjnego.
Stan obecny
Zamek przetrwał do czasów współczesnych w postaci trwałej ruiny. Obwód murów obronnych zachował się na większej długości, szczególnie od strony północnej, wschodniej i zachodniej. Z zamku górnego widoczna jest wieża bramna, z wieży cylindrycznej pozostały jedynie fundamenty. Bardzo dobrze zachował się zamek dolny z bramą zewnętrzną, wieżą północno – wschodnią, ruinami wieży północno – zachodniej, stodoły i narożnika wschodniego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of South-West Wales, Malvern 1996.