Historia
Kościół św. Sawyla w Llansawel prawdopodobnie zbudowany został na początku XIV wieku, na co wskazywałyby najstarsze detale architektoniczne, lub w ostatniej ćwierci XIII wieku, na co znów wskazywałoby umieszczenie go w papieskim spisie podatkowym Taxatio Ecclesiastica z lat 1291-1292. W tym drugim przypadku musiałby zostać gruntownie przebudowany w XIV stuleciu lub też pierwotną budowlę drewnianą zastąpiono wówczas kościołem murowanym. Następne prace budowlane prowadzono pod koniec XV wieku, kiedy to wzniesiona została wieża. Na początku XIX wieku kościół miał się znajdować w złym stanie. Wiktoriańską renowację przeprowadzono w 1868 lub 1885 roku. Kolejne naprawy miały miejsce w 1887 roku. Podwyższono wówczas dachy, wymieniono ościeża okienne i dostawiono neogotycką zakrystię.
Architektura
Kościół św. Sawyla zbudowany został u zbiegu rzek Melinddwr i Marlais, które otaczały wieś od północy, wschodu i południa. Od zachodu nad kościołem i osadą dominowało wysokie wzgórze ze stromym zboczem. Kościół z Llansawel nie odbiegał układem od wielu innych wiejskich, wczesnogotyckich kościołów walijskich. Składał się z wydłużonego korpusu o jednej nawie wielkości 14 x 6,4 metrów, a także węższego, niższego i krótszego prezbiterium po stronie wschodniej, również wzniesionego na planie prostokąta, mierzącego 6,4 x 4,3 metra. Obie te części przykryto osobnymi dachami dwuspadowymi, opartymi na pozbawionych zdobień trójkątnych szczytach.
Na przełomie XV i XVI wieku od zachodu dostawiono czworoboczną wieżę o wymiarach 4,8 x 3,6 metra. Jej podstawę ujęto typowym dla regonu cokołem o pochyłych do wysokości gzymsu elewacjach, a zwieńczono przedpiersiem osadzonym na wystających z lica ścian wspornikach. Po stronie północno – wschodniej, w kącie między wieżą a nawą umieszczono wysuniętą ryzalitowo spiralną klatkę schodową. W przyziemiu wieży umieszczono podsklepioną kolebką kruchtę, dostępną ostrołucznym wejściem od zachodu i połączoną z nawą prostym portalem o ostorłucznym, ale lekko zaokrąglonym zamknięciu. Druga kondygnacja wieży doświetlona została jedynie od zachodu prostym otworem szczelinowym. Niewiele szersze otwory przepruto z trzech stron na trzeciej, najwyższej kondygnacji wieży, przeznaczonej do umieszczenia dzwonów.
Wnętrze nawy i prezbiterium kościoła oświetlały średniej wielkości okna, od zewnątrz fazowane, wewnątrz rozglifione, zwieńczone popularnymi w gotyku trójliśćmi. Pośród nich najpewniej wyróżniało się okna wschodnie, większe i zamknięte ostrołucznie, zapewne wypełnione maswerkiem lub laskowaniem. Prezbiterium otwarto na nawę prosto wykonaną, ostrołuczną arkadą tęczy, z boku której w ścianie tęczowej przebito otwór do podglądania z nawy głównego ołtarza. Był on konieczny, gdyż pierwotnie nawową, przeznaczoną dla ludzi świeckich część kościoła oddzielało od prezbiterium drewniane lektorium. Było one wyposażone w górną galerię, na którą prowadziły schody w grubości muru północnego, dostępne przez portal w środkowej części nawy.
Stan obecny
Zachowany do dziś kościół niestety został częściowo przekształcony w XIX wieku. Jego pierwotna sylwetka od strony zewnętrznej zaburzona została przez podwyższenie murów obwodowych i dachów, dostawienie zakrystii, a także wymienienie większości ościeży okiennych. Szczęśliwie oryginalne XIV-wieczne okna zachowały się w wieży, we wschodniej części nawy od północy i południa oraz w prezbiterium, także po jednym od północy i południa. Wnętrze uległo modernizacji w okresie wiktoriańskim (więźba dachowa, wyposażenie, niektóre detale architektoniczne). Zachowała się średniowieczna arkada tęczy z otworami do podglądania po bokach, sklepienie w przyziemiu wieży, wnęka grobowa, przeniesiona kropielnica, zamurowany portal w prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Ludlow N., Carmarthenshire Churches, An Overview of the Churches in Carmarthenshire, Llandeilo 2000.
Ludlow N., Carmarthenshire Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, V County of Carmarthen, London 1917.