Historia
Kościół św. Bartłomieja w Llanover najprawdopodobniej zbudowany został na początku XIV wieku, choć być może jego nawa miała starsze, jeszcze późnoromańskie początki. Pod koniec XV wieku lub na początku XVI stulecia świątynię poddano późnogotyckiej przebudowie, podczas której wzniesiono jednocześnie wieżę. Ostatnie większe prace budowlane wiązały się z dostawieniem w 1750 roku kruchty, natomiast wiktoriańska renowacja z XIX wieku nie poczyniła większych zmian w bryle budowli. Do 1835 roku w kościelnej wieży funkcjonować miała miejscowa wiejska szkoła.
Architektura
Średniowieczny kościół w Llanover zbudowano na skraju zbocza, opadającego po wschodniej stronie ku rzece Usk. Był średniej wielkości wiejską świątynią parafialną, orientowaną względem stron świata. Składał się z prostokątnego w planie, jednonawowego korpusu, węższego i niższego prezbiterium po stronie wschodniej, także wzniesionego na rzucie prostokąta, oraz dobudowanej na przełomie XV i XVI wieku czworobocznej wieży po stronie zachodniej, lekko wtopionej w nawę i zaopatrzonej w północno – wschodnią wieżyczkę schodową.
W XIV wieku kościół oświetlały przeważnie jednodzielne i dwudzielne okna zamykane trójliśćmi. Pod koniec średniowiecza część z nich zastąpiono oknami trójdzielnymi, osadzonymi w czworobocznych, profilowanych ościeżach z maswerkami zamykanymi pięcioliśćmi. Tradycyjnie największe i najbardziej ozdobne okno znajdować się musiało we wschodniej ścianie prezbiterium, przez którą promienie słoneczne padały na główny ołtarz. Najmniejsze natomiast okno z pięciolistnym maswerkiem umieszczono wysoko w murze południowego ryzalitu. Mury wieży, oprócz bardzo prostych i niedużych, czworobocznych otworów, na najwyższej kondygnacji z dzwonami przeprute zostały dwudzielnymi przeźroczami, z maswerkami zamkniętymi łukami w ośle grzbiety.
Wejście do wnętrza przeznaczone dla wiernych umieszczono w zachodniej części ściany południowej nawy, natomiast wąski, ostrołuczny, fazowany, ale pozbawiony innych ozdób portal dla plebana osadzono w południowej ścianie prezbiterium. Kolejny ostrołuczny portal znajdował się w ścianie północnej prezbiterium, gdzie być może prowadził do zakrystii. Po wybudowaniu wieży portal osadzono także w jej zachodniej ścianie na poziomie przyziemia. Został on osadzony na niskim cokole, zamknięty ostrołucznie i udekorowany profilowaniem.
W murach od strony wewnętrznej zarówno nawa jak i prezbiterium otrzymały w XIV wieku kamienne pisciny z oślimi grzbietami. Obie główne części kościoła rozdzielone były ostrołuczną arkadą tęczy i co najmniej od schyłku średniowiecza bardzo popularną w Anglii i Walii drewnianą przegrodą lektorium, wyznaczającą w kościele granicę dla ludzi świecki. Lektorium zaopatrzono u góry w balkon, czy też rodzaj galerii, dostępnej schodami osadzonymi w południowym ryzalicie. Nawę i prezbiterium na początku XVI wieku przykryto drewnianymi kolebkami, które albo zastąpiły starsze kolebki, albo przykryły otwartą więźbę dachową. Założenie płaskich stropów nie było możliwe, ze względu na wysokie okno wschodnie i lektorium.
Zachodnia wieża, w odróżnieniu od pozostałej części kościoła, w całości zbudowana została z kamienia ciosowego. U podstawy wyposażono ją w fazowany cokół, a wyżej w profilowane gzymsy kordonowe, dzielące elewacje na trzy mniej więcej równe części. Nad najwyższym z nich umieszczono blankowane przedpiersie. Klatka schodowa nie została wysunięta ryzalitowo z narożnika wieży, ale nadbudowano ją do formy czworobocznej wieżyczki strażniczo – obserwacyjnej, przeciętej kolejnym gzymsem kordonowym i zwieńczonej własnym krenelażem.
Stan obecny
Kościół św. Bartłomieja jest dziś malowniczą, schludnie odnowioną budowlą o XIV i XV/XVI-wiecznych detalach architektonicznych oraz niewielkich przekształceniach nowożytnych. Te ostatnie to południowa kruchta, która jednak stylistycznie nie odbiega od reszty budowli i zawiera przeniesioną starszą kropielnicę. Wymienione zostały też ościeża okien południowych, przy czym nowsza kamieniarka naśladuje wygląd oryginalnej. Wewnątrz zachowały się dwie pisciny z XIV wieku oraz kolebki z początku XVI wieku
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.