Historia
Kościół św. Michała w Llanmihangel zbudowany został w pierwszej połowie XIII wieku, prawdopodobnie jako fundacja rycerska właścicieli pobliskiego dworu, przy czym pierwsza pisemna wzmianka o nim pojawiła się w rejestrze podatkowym z 1254 roku. W XV wieku do kościoła dobudowana została wieża i przeprowadzono wymianę części detalu architektonicznego na późnogotycki. Pomniejsze prace remontowe i dostosowujące budynek do zmieniających się gustów miały także miejsce po połowie XVI wieku. Pogorszenie stanu budowli musiało nastąpić w XVIII i w pierwszej połowie XIX stulecia. W latach 1888-1889 kościół przeszedł gruntowną wiktoriańską renowację, a w 1909 roku od strony północnej przy wieży dobudowano mniejszą wieżyczkę komunikacyjną.
Architektura
Kościół zbudowany został na lekkim stoku u podstawy grzbietu wzniesienia, na którym od północy znajdował się folwark, a następnie rycerski dwór. Od południa przykościelny cmentarz ograniczony był niewielką rzeką, przez którą przeprawa funkcjonowała po zachodniej stronie, na trakcie wiodącym pod górę w stronę dworu. Być może już w średniowieczu na południowy – wschód od kościoła ciągnęły się stawy rybne i poprowadzony od rzeki kanał młyński. Ukształtowanie terenu sprzyjało możliwości dokładnego zorientowania kościoła względem stron świata.
Początkowo kościół składał się z nawy na planie prostokąta i krótkiego, czworobocznego prezbiterium od strony wschodniej. Południowy portal wejściowy do nawy pierwotnie nie był osłonięty żadnym aneksem. Okna oświetlające nawę i prezbiterium w XIII i XIV wieku miały formę wąskich prześwitów zamkniętych trójliśćmi i wyposażonych w uskoki do których zamykane były drewniane okiennice. W XV wieku i w początkach XVI stulecia większość tego typu otworów powiększono w stylistyce późnogotyckiej. Celem lepszego oświetlenie prawdopodobnie wstawiono okna dwudzielne z pięciolistnymi maswerkami, przy czym jak zwykle najokazalszą formę zapewne miało wschodnie okno oświetlające główny ołtarz (od połowy XVI wieku znajdować się tam miało okno dwudzielne z maswerkami zamkniętymi odcinkowo).
We wnętrzu kościoła nawę od prezbiterium oddzielono bardzo wąską i pozbawioną zdobień arkadą tęczy o zaokrąglonym zamknięciu. W okresie późnego średniowiecza musiało przed nią funkcjonować drewniane lektorium, na którego piętro wiodły schody przeprute przez grubość północnej ściany nawy. W okresie późnego średniowiecza założono też nową więźbę dachową, otwartą na nawę i zapewne także na prezbiterium. Utworzona została z łukowo wzmocnionych jętek i krokwi, wzdłużnie wzmocnionych na dwóch poziomach wiatrownicami, rozmieszczonymi pomiędzy płatwiami, czyli elementami konstrukcji dachu układanymi równolegle do kalenicy.
Zachodnią stronę kościoła od XV wieku zamykała czworoboczna wieża, charakteryzująca się smukłą bryłą bez podparcia przyporami. U podstawy ujęta została gzymsem z profilowanym cokołem, przerwanym w miejscu osadzonego od zachodu portalu. Portal ten zamknięto bardzo słabo zarysowanym ostrołukiem i na całej wysokości podwójnie sfazowano po obu stronach rowka. W koronie murów wieżę zwieńczono wydatnym przedpiersiem osadzonym na masywnych wspornikach, prawdopodobnie dopiero później przykrytym dachem namiotowym. Choć w ścianę zachodnią i południową, a pierwotnie być może także północną, wstawiono krzyżowe otwory strzeleckie z kolistymi zakończeniami ramion, to raczej miały one charakter symboliczny, bowiem od zachodu nad portalem znajdowało się duże dwudzielne okno z pięciolistnymi maswerkami, zdecydowanie obniżające cechy obronne wieży.
Stan obecny
Kościół zachował średniowieczne mury nawy, prezbiterium i wieży, lecz nie uniknął przekształceń, z których najbardziej rzucającymi się w oczy są nowożytna kruchta i neogotycka wieżyczka schodowa. Większość okien została przekształcona lub odnowiona. Oryginalne wczesnogotyckie zachowało się w północnej ścianie nawy. Okno północne w prezbiterium przed wiktoriańskim remontem znajdowało się w ścianie wschodniej. Wewnątrz świątyni zachowała się dębowa XV-wieczna więźba dachowa nawy, późnoromańska piscina w południowej ścianie prezbiterium i XIII-wieczna chrzcielnica w nawie. Na przykościelnym cmentarzu znajduje się podstawa średniowiecznego krzyża, a za zachodnim krańcem cmentarza znajduje się studnia św. Anny o średniowiecznej metryce, ze schodami prowadzącymi do wody i rzeźbioną postacią kobiety.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Glamorgan, London 1995.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.