Historia
Początki murowanego dworu w Llanmihangel przypuszczalnie sięgały XIV wieku, kiedy to miejscowe dobra dzierżyli członkowie rodziny Norriss z Penlline, wymarłej około 1400 roku. W późnych latach XV wieku Llanmihangel przeszło na ród Thomasów, kiedy to dziedziczka Thomasa Ddu z rodu Baglan wyszła za mąż za Johna ap Ieuana, młodszego syna z gałęzi klanu Herbertów z Perthir. Ich syn Jenkin Thomas pisał się „z Llanmihangel”.
W pierwszej połowie XVI wieku syn lub wnuk Jenkina, James Thomas, był jednym ze znaczniejszych przedstawicieli rodu. Dzierżył urząd sędziego pokoju (Justice of the Peace) od 1548 do 1559 roku i szeryfa hrabstwa w 1551 roku. Wymieniony został jako właściciel Plas Llanmihangel w akcie z 1528 roku. Wiadomo także, iż zamieszkiwał w Llanmihangel w latach 30-tych XVI wieku. Prawdopodobnie w tych czasach pierwotny dwór, z aulą na czele, przebudowano i przekształcono, w celu powiększenia standardu mieszkalnego i reprezentacyjności.
Z licznych dzieci Jamesa Thomasa najstarszy syn Jan zmarł bezpotomnie, przez co jego następcą został brat Robert. Syn Roberta był ostatnim w linii męskiej, dlatego spadek po nim przeszedł na syna starszej córki Roberta, Anny, która poślubiła Williama Thomasa z Betws. Syn Anny, Edward, został mianowany szeryfem w 1633 roku, a w 1642 roku baronetem. Był czołową postacią wśród zwolenników króla w hrabstwie podczas wojen domowych. W Llanmihangel prowadzono w tych czasach kolejne, nowożytne już przekształcenia, związane z dostawianiem następnych skrzydeł i zmianą wystroju wnętrz. W 1671 roku, w czasach syna Edwarda, Roberta, rozbudowany dwór wyceniano na aż piętnaście palenisk, od których naliczana była wówczas wysokość podatków.
W 1681 roku Llanmihangel sprzedane zostało londyńskiemu kupcowi, Humphreyowi Edwinowi, od 1688 roku szeryfowi Londynu, a od 1697 roku burmistrzowi tegoż miasta. Jako, że jego kariera związana była głównie ze stolicą, w walijskiej siedzibie przebywał rzadko. W pierwszej połowie XVIII wieku dwór na skutek koligacji małżeńskich przeszedł na rodzinę Wyndham i stał się częścią dóbr Dunraven. W drugiej połowie XVIII wieku i w XIX stuleciu oddawany był różnym dzierżawcom, aż do gruntownej wiktoriańskiej renowacji w latach 1869-1882.
Architektura
Dwór wzniesiono na łagodnym stoku wzgórza, opadającym ku południowi w dolinę Nant Llanmihangel. Jego najstarszą część prawdopodobnie stanowił prostokątny w planie budynek, usytuowany dłuższymi bokami na osi wschód – zachód. W przyziemiu mieścił on liczne podsklepione pomieszczenia gospodarcze, na piętrze zaś główną komnatę reprezentacyjną (hall), w której toczyło się życie towarzyskie mieszkańców dworu. Po bokach auli znajdowały się pomieszczenia mieszkalne, przykryte stropami lub otwarte na więźbę dachową. Zabudowania wznoszone były z nie opracowanego wapienia oraz z piaskowca, który wykorzystywano do detali architektonicznych.
Na skutek XVI-wiecznej rozbudowy Plas Llanmihangel powiększono o krótkie, prostopadle usytuowane skrzydło, dostawione do południowej ściany we wschodniej części budynku. W kącie przy styku skrzydła z głównym blokiem dworu, umieszczono trójkondygnacyjną wieżyczkę, o jedno piętro wyższą od pozostałych części zabudowań. Dwór powiększono również o skrzydło północno – zachodnie, którego południowa część także przybrała charakter wieży. W efekcie dwór uzyskał urozmaiconą bryłę i dość skomplikowany układ przestrzenny. Co charakterystyczne główne wejście do budynku umieszczone zostało na poziomie gruntu od południa, a więc od strony największego nachylenia terenu, pomimo iż najważniejsza reprezentacyjna komnata (hall) znajdowała się na pierwszym piętrze, a łatwiejszy przystęp byłby ze wschodu. Wynikało to zapewne z przebiegającej od południa przez osadę drogi oraz usytuowania dokładnie naprzeciwko dworu kościoła parafialnego.
Wnętrze dworu oświetlały jedno i dwudzielne okna na poziomie przyziemia oraz większe dwudzielne, trójdzielne i nawet czwórdzielne okna (przedzielane krzyżami) na poziomie wyższych pięter. Miały formę późnogotycką z profilowanymi i fazowanymi obramieniami, zamkniętymi lekko spłaszczonymi ostrołukami. Większość z nich otrzymała proste gzymsy okapowe. Gzymsem kordonowym oddzielono najwyższą kondygnację wieżyczki południowo – wschodniej, przy czym w jego linii osadzono dwie konsole maskowe. Poszczególne skrzydła dworu przykryte zostały dachami dwuspadowymi, opieranymi na trójkątnych szczytach. Szczytami zwieńczono też południowo – wschodnią wieżyczkę, natomiast wieżową część skrzydła północno – zachodniego nietypowo w połowie przykryto dachem, a w połowie otwartym, blankowanym chodnikiem straży.
Wewnątrz XVI-wiecznego dworu parter tradycyjnie w większości nadal wypełniały pomieszczenia gospodarcze, piętra zaś pełniły rolę reprezentacyjną i mieszkalną dla kilku gospodarstw domowych. Komunikację pionową zapewniały od końca XVI wieku przede wszystkim szerokie schody w zachodniej części środkowego, głównego budynku, z których osiągnąć można było otwartą na więźbę dachową aulę. Prawdopodobnie zastąpiły one starszą klatkę schodową osadzoną w grubości muru północnego, pogrubionego w tym celu i wysuniętego płytkim ryzalitem. W tym samym ryzalicie znajdował się również ogrzewający aulę kominek.
Stan obecny
Plas Llanmihangel zachowało się do dnia dzisiejszego w dobrym stanie, lecz późnośredniowieczna forma przyćmiona została przekształceniami z XVII-XIX wieku. Nie przetrwała także południowa część wtórnie dostawionego skrzydła zachodniego, dziedziniec dworu oraz budynek bramny. Z najwcześniejszego okresu (XIV-XV wiek) pochodzą mury dolnej części głównego, środkowego skrzydła. Z czasów średniowiecza przetrwało także kilka ostrołucznych portali, zaś z czasów przełomu (XVI wiek) mury pierwszego piętra, boczne skrzydła, niektóre ościeża okienne i kominek w auli. Plas Llanmihangel uchodzi za najlepszy na terenie Glamorgan przykład późnośredniowiecznego dworu średniej szlachty z aulą na piętrze.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Smith P., Houses of the Welsh Countryside. A Study in Historical Geography, London 1988.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan The Greater Houses, Cardiff 1981.