Historia
Murowany kościół w Llangristiolus zbudowany został najprawdopodobniej w XII wieku, być może na miejscu starszej świątyni, według tradycji założonej przez św. Cristiolusa około 610 roku. W XIII stuleciu tą bardzo prostą i niewielką romańską budowlę powiększono o wydzielone prezbiterium, zapewne z powodu wzrostu liczby parafian i potrzeby przeznaczenia całego starego korpusu dla miejscowej społeczności. Zmiany z późniejszego okresu średniowiecza, zwłaszcza z początku XVI wieku, dotyczyły już głównie wystroju i wprowadzania późnogotyckich detali architektonicznych. Gruntowną wiktoriańską renowację przeprowadził w 1852 roku Henry Kennedy, architekt z Bangor, z inicjatywy którego wzmocniono kościół przyporami, dostawiono kruchtę i wymieniono część okien.
Architektura
Kościół z XII wieku był bardzo prostą, salową budowlą na planie prostokąta o wymiarach 13,6 x 4,7 metrów, nie posiadającą jeszcze wydzielonego zewnętrznie prezbiterium, ani żadnego aneksu w postaci kruchty lub zakrystii. Budynek był bezwieżowy, co najwyżej posiadał otwartą dzwonnicę nadbudowaną na szczycie zachodniej elewacji. Wejście do wnętrza znajdowało się tradycyjnie w zachodniej części ściany południowej, okna natomiast musiały być niewielkie, zapewne zbliżone do szczelin, być może zamknięte półkoliście. Całość była typową dla walijskiej wsi budowlą sakralną z okresu romańskiego, jedną z wielu jakie wymurowano rozwijając sieć parafialną.
W XIII wieku we wschodnią ścianę nawy wstawiono precyzyjnie opracowaną, ostrołucznie zamkniętą i profilowaną wklęskami oraz wałkami arkadę tęczy, z profilowanym impostem podtrzymującym archiwoltę. Szerokość arkady wyniosła 3,7 metra, wysokość zaś aż 5,8 metra. Otwarto ją na wschodzie na dobudowane wówczas prezbiterium, prostokątne w planie, o długości około 10 metrów i szerokości 6,2 metra. Co nietypowe było ono więc większe i nieco wyższe niż starsza nawa, przykryte osobnym dachem dwuspadowym.
W okresie późnego angielskiego gotyku wertykalnego w elewacje kościoła wstawione zostały nowe, dużo większe i bardziej ozdobne okna. Łącznie sześć ich oświetlało nawę (po trzy od północy i południa) oraz kolejne cztery prezbiterium (po dwa od północy i południa). Jak zwykle najbardziej wyróżniało się oświetlające ołtarz wschodnie okno prezbiterium, wypełniające prawie całą elewację. Pod mocno spłaszczonym ostrołukiem osadzono w nim pięciodzielny maswerk ze zwieńczeniami w ośle grzbiety i półkola, tworzący w górnej części 12 małych, półkoliście zamkniętych prześwitów i cztery boczne o kształtach łez (po dwa małe i dwa nieco większe).
Stan obecny
Kościół w Llangristiolus wyróżnia się dziś na tle innych świątyń na wyspie Anglesey sporą wielkością oraz dwoma średniowiecznymi detalami architektonicznymi: pięknym oknem wschodnim z kunsztownym późnogotyckim maswerkiem oraz okazałą i wyszukaną arkadą tęczy z XIII wieku. Ponadto późnogotyckie okno zachowało się w północnej ścianie prezbiterium, pozostałe zaś zostały wymienione w trakcie nowożytnej renowacji. Jej efektem są także przypory, dzwonnica nad szczytem nawy i kruchta (być może postawiona na fundamentach starszej). We wnętrzu zachowała się chrzcielnica z XII wieku dekorowana sześcioma panelami z plecionkowymi wzorami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Haslam R., Orbach J., Voelcker A., The buildings of Wales, Gwynedd, London 2009.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey, London 1937.