Historia
Uważa się iż pierwszy kościół w Llangadwaladr zbudowany został już w VII wieku, jako jedna z wielu celtyckich świątyń na wyspie Anglesey. Poświęcony został on świętemu Cadwaladrowi kanonizowanemu w 689 roku, a służył oprócz ludności wsi, także pobliskiemu dworowi władców Gwynedd w Aberffraw. Romański murowany kościół wzniesiono w Llangadwaladr pod koniec XII lub na początku XIII wieku, a w XIV wieku prawdopodobnie powiększono o prezbiterium. W 1640 roku dobudowana została do niego kaplica północna, zaś w 1661 roku kaplica południowa, zbudowana jeszcze w stylistyce gotyckiej. W 1801 roku całkowicie przekształcono kaplicę północną, zaś w trakcie renowacji wiktoriańskiej z 1856 roku dostawiona została kruchta.
Architektura
Romański kościół był prostą budowlą salową wzniesioną z obrobionych kamiennych bloków na planie prostokąta. Wejście do niego prowadziło od strony północnej poprzez wąski portal o profilowanej trzema wałkami archiwolcie, osadzonej na impostach, zamkniętej już lekkim ostrołukiem zwiastującym nadejście epoki gotyku i zwieńczonej okapnikiem o takim samym kształcie. Być może drugie wejście już wówczas prowadziło do kościoła od południa, nie wiadomo natomiast jakie okna oświetlały wnętrze budynku. Przypuszczać jedynie można, iż były wąskie, niewysokie, rozglifione, być może zamknięte półkoliście.
W XIV wieku kościół przedłużony został ku stronie wschodniej o część prezbiterialną (wydzieloną ostrołuczną arkadą tęczy), wciąż był jednak bardzo prostą i niewielką budowlą. Bardziej urozmaiconego układu nadała mu dopiero rozbudowa z drugiej połowy XVII wieku. Choć przeprowadzona w okresie nowożytnym, stylistycznie nawiązywała jeszcze do gotyku. Po stronie północnej i południowej utworzono wówczas kaplice, wzmocnione w narożnikach przyporami.
Oskarpowana w narożnikach kaplica południowa otrzymała na osi elewacji południowej płytki ryzalit, także wzmocniony dodatkowymi narożnymi, uskokowymi przyporami. Prawie całą jego fasadę powyżej ostrołucznie profilowanego cokołu przepruto okazałym ostrołukowym oknem, wypełnionym maswerkiem o ośmiu prześwitach zamkniętych trójliściami i kilkunastu mniejszych prześwitach w górnej partii. Po bokach ryzalitu fasadę kaplicy oflankowały dwa mniejsze okna, oba dwudzielne, w czworobocznych ościeżach, z prześwitami także zamkniętymi trójliściami. W ścianie wschodniej kaplicy umieszczone zostało podobne okno do tego w fasadzie, zaś w ścianie zachodniej portal wejściowy.
Stan obecny
Kościół św. Cadwaladra jest dziś zabytkiem wyjątkowym, ze względu na romańskie mury nawy wraz zachowanym (choć zamurowanym) portalem północnym, które połączono z gotyckim prezbiterium w którym znajduje się XV-wieczne okno wschodnie wypełnione oryginalnym witrażem, do których dołączono nowożytne kaplice, będące chyba najpóźniejszym na terenie Walii przejawem architektury gotyckiej. Północna kaplica niestety została gruntownie przebudowana w XIX stuleciu, lecz do dziś podziwiać można kaplicę południową z jej nietypowym ryzalitem okiennym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey, London 1937.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St.Cadwaladr A Grade I Listed Building in Bodorgan, Isle of Anglesey.