Historia
Uważa się iż pierwszy kościół w Llangadwaladr zbudowany został już w VII wieku, jako jedna z wielu celtyckich świątyń na wyspie Anglesey. Poświęcony został on świętemu Cadwaladrowi kanonizowanemu w 689 roku, a służył oprócz ludności wsi, także pobliskiemu dworowi władców Gwynedd w Aberffraw. Romański murowany kościół wzniesiono w Llangadwaladr pod koniec XII lub na początku XIII wieku, a w XV wieku prawdopodobnie powiększono o prezbiterium. W 1640 roku dobudowana została do niego kaplica północna, zaś w 1661 roku kaplica południowa, zbudowana jeszcze w stylistyce gotyckiej. W 1801 roku całkowicie przekształcono kaplicę północną, zaś w trakcie renowacji wiktoriańskiej z 1856 roku dostawiona została kruchta.
Architektura
Romański kościół był prostą budowlą salową wzniesioną z obrobionych kamiennych bloków na planie prostokąta. Wejście do niego prowadziło od strony północnej poprzez wąski portal o profilowanej trzema wałkami archiwolcie, osadzonej na impostach, zamkniętej już lekkim ostrołukiem zwiastującym nadejście epoki gotyku i zwieńczonej okapnikiem o takim samym kształcie. Być może drugie wejście już wówczas prowadziło do kościoła od południa, nie wiadomo natomiast jakie okna oświetlały wnętrze budynku. Przypuszczać jedynie można, iż były wąskie, niewysokie, rozglifione, być może zamknięte półkoliście.
W XV wieku kościół przedłużony został ku stronie wschodniej o część prezbiterialną, oddzieloną od nawy profilowaną arkadą tęczy z mocno spłaszczoną, prawie półkolistą archiwoltą. Wciąż był jednak niewielką i bardzo prostą budowlą, tym bardziej, że prezbiterium uzyskało tą samą szerokość i zostało zamknięte ścianą prostą. Bardziej urozmaiconego układu nadała kościołowi dopiero rozbudowa z drugiej połowy XVII wieku. Choć przeprowadzona w okresie wczesnonowożytnym, stylistycznie nawiązywała jeszcze do późnego gotyku. Po stronie północnej i południowej utworzono wówczas kaplice, wzmocnione w narożnikach przyporami.
Oskarpowana w narożnikach kaplica południowa otrzymała na osi elewacji południowej płytki ryzalit, także wzmocniony dodatkowymi narożnymi, uskokowymi przyporami. Prawie całą jego fasadę powyżej ostrołucznie profilowanego cokołu przepruto okazałym ostrołukowym oknem, wypełnionym maswerkiem o ośmiu prześwitach zamkniętych trójliśćmi i kilkunastu mniejszych prześwitach w górnej partii. Po bokach ryzalitu fasadę kaplicy oflankowały dwa mniejsze okna, oba dwudzielne, w czworobocznych ościeżach, z maswerkami także zamkniętymi trójliśćmi. W ścianie wschodniej kaplicy umieszczone zostało podobne okno do tego w fasadzie, zaś w ścianie zachodniej portal wejściowy.
Stan obecny
Kościół św. Cadwaladra jest dziś zabytkiem wyjątkowym, ze względu na romańskie mury nawy wraz zachowanym (choć zamurowanym) portalem północnym, które połączono z gotyckim prezbiterium oraz z wczesnonowożytnymi kaplicami, będącymi chyba najpóźniejszymi na terenie Walii przejawami architektury gotyckiej. W prezbiterium znajduje się XV-wieczne okno wschodnie wypełnione oryginalnym witrażem. Północna kaplica niestety została gruntownie przebudowana w XIX stuleciu, lecz do dziś podziwiać można kaplicę południową z jej nietypowym ryzalitem okiennym. We wnętrzu kościoła z XV wieku pochodzi arkada tęczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Haslam R., Orbach J., Voelcker A., The buildings of Wales, Gwynedd, London 2009.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey, London 1937.