Historia
Kościół został wzniesiony w pierwszej połowie XII wieku na terenie byłego rzymskiego fortu z którego czerpano część materiałów do budowy. Pod koniec XIII wieku budynek został przedłużony, powiększony o kaplicę południową, a następnie w XIV wieku o kruchtę i pod koniec XV stulecia o zachodnią wieżę. W 1790 roku kaplica znajdowała się w ruinie i zapewne niedługo później została rozebrana. W połowie XIX stulecia wzniesiono zakrystię i przebudowano okna. Ich kolejna modernizacja nastąpiła w 1880 roku, przekształcono wówczas także kruchtę. Szczęśliwie na początku XX wieku kościół doczekał się profesjonalnej renowacji, która między innymi przywróciła późnośredniowieczne okna.
Architektura
Kościół pierwotnie składał się z krótkiego, salowego korpusu, przedłużonego ku wschodowi w XIII wieku przy zachowaniu tej samej szerokości. Odtąd składał się z ośmioprzęsłowej, prostokątnej w planie nawy oraz z prezbiterium, które nie zostało wydzielone zewnętrznie z bryły kościoła. Wewnątrz w okresie średniowiecza obie części rozdzielało lektorium.
W XV wieku po zachodniej stroną kościoła wybudowano masywna, jak na wiejską budowlę, czteropiętrową, czworoboczną wieżę. Została ona posadowiona na ściętym cokole, zwieńczona krenelażem i otrzymała w południowo – wschodnim narożniku wieżyczkę komunikacyjną, wysuniętą płytkim ryzalitem ku południowi. Kościół posiadał pierwotnie także kaplicę północną oraz kaplicę z końca XIII wieku po stronie południowej. Kaplica północna prawdopodobnie została usunięta już w XIII stuleciu, by zrobić miejsce na niszę, mieszczącą płytę nagrobną. Także w XIII wieku podłoga prezbiterium została podniesiona i zrównana z podłogą nawy.
Najstarsze wejście do kościoła wiodło zapewne od strony południowej. Po wybudowaniu wieży w jej przyziemiu umieszczono podsklepioną kruchtę, otwartą na nawę arkadą i dostępną portalem od zachodu. Najstarsze okna był wąskimi otworami o rozglifieniu skierowany do wnętrza. W okresie gotyku zaczęto przebijać nieco większe otwory zwieńczone trójliśćmi, niekiedy grupowane po dwa lub trzy jak we wschodniej ścianie prezbiterium.
Stan obecny
Obecny kościół w Llanfair jest wynikiem licznych przekształceń, przeprowadzanych już w okresie średniowiecza, a kontynuowanych w epoce nowożytnej, zwłaszcza w trakcie XIX-wiecznych renowacji. Do czasów współczesnych nie dochowała się kaplica południowa, po której widoczna jest zamurowana arkada, oraz kaplica północna (w anglosaskiej literaturze zwana transeptem), natomiast zakrystia i prawdopodobnie kruchta jest budowlą nowożytną. W południowej ścianie nawy widoczne jest zachowane, pojedyncze niewielkie okno z XII lub XIII wieku oraz podobne po stronie północnej. Przetrwało także parę otworów XV-wiecznych, między innymi w ścianie wschodniej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, V County of Carmarthen, London 1917.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Mary. A Grade I Listed Building in Llandovery, Carmarthenshire.
Strona internetowa coflein.gov.uk, St Mary’s church, Llanfair ar y Bryn.