Historia
Pierwszy kościół w Llanengan pod wezwaniem św. Engana zbudowany został w XIII wieku. W okresie późnego średniowiecza stał się ważnym miejscem pielgrzymkowym, przyciągającym wiernych do grobu świętego Engana, który był pod koniec V wieku władcą półwyspu Lleyn, założycielem opactwa Penmon na wyspie Angelsey i pierwszego kościoła w Llanengan. Około 1520 roku kościół został przedłużony po stronie wschodniej, a niedługo później, w latach 1530 – 1534 roku, gruntownie przebudowany i powiększony o wieżę, druga nawę i południową kruchtę. Wewnątrz umieszczono parę drewnianych lektoriów, które prawdopodobnie pochodziły z rozwiązanego wówczas opactwa Cymer. W pierwszej połowie XIX wieku i ponownie w latach 1937 – 1938, kościół został odnowiony.
Architektura
Pierwotny kościół z XIII wieku prawdopodobnie składał się z prostokątnej w planie nawy bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. W pierwszej połowie XVI wieku budowla została przedłużona w kierunku wschodnim, a następnie powiększona o równej długości, lecz nieco węższą nawę południową o wymiarach 25,1 x 5,6 metra, oraz dwukondygnacyjną kruchtę dostawioną do zachodniej części południowej ściany nowej nawy. Następnie w 1534 roku dobudowana została czworoboczna wieża wielkości 3,4 x 3,8 metra, usytuowana po zachodniej stronie starej nawy (nawy północnej). Została ona wzmocniona przyporami w narożach, a także ozdobiona krenelażem i czterema narożnymi sterczynami.
Wejście do kościoła umieszczone zostało w zachodniej części nawy południowej, gdzie poprzedzono je wspomnianą kruchtą z bocznymi ławami w przyziemiu. U schyłku średniowiecza funkcjonował także portal w zachodniej części ściany północnej, związany z najstarszą częścią budowli, oraz portal w przyziemiu wieży. Późnogotycka przebudowa wprowadziła oraz przekształciła większość o ile nie wszystkie okna. Uzyskały one ostrołuczne i czworoboczne ościeża, wypełnione trój, czwór i pięcioliśćmi oraz tzw. oślimi łukami. Tradycyjnie najbardziej wyróżniono okna wschodnie, oświetlające ołtarz główny. W nawie południowej osadzono tam okno trójdzielne, a w północnej nawet pięciodzielne. Elewacje wieży przebito dużymi oknami ostrołucznymi na pierwszym piętrze ściany zachodniej oraz z każdej strony najwyższej kondygnacji. Przedzielono je laskowaniem o kształcie litery Y, na piętrze ze środkowym wałkiem poprowadzonym do samej góry. Dodatkowo klatkę schodową osadzoną w grubości narożnika południowo – wschodniego wieży doświetlono małymi szczelinami.
Wewnątrz kościoła część przeznaczoną dla świeckich wiernych oddzielały od prezbiterium późnośredniowieczne, rzeźbione w drewnie lektoria (nie zostały wzniesione murowane arkady tęczy). Nawy natomiast przedzielone były sześcioma bogato profilowanymi arkadami o lekko zarysowanych ostrołukach. Wnętrze przykryto otwartą, drewnianą więźbą dachową o półkoliście zakrzywionych jętkach i krokwiach opartych na kamiennych konsolach. Nietypowym elementem było umieszczenie małej komory we wschodniej ścianie wieży, za klatką schodową, pomiędzy przyziemiem a pietrem. Prowadziła ona w dół do latryny wbudowanej w mur między południową ścianą wieży a ścianą szczytową nawy południowej.
Stan obecny
Kościół zachował się do dnia dzisiejszego w formie późnogotyckiej. Przetrwały późnośredniowieczne okna, z których część w ścianie południowej, północnej i zwłaszcza zachodniej została odnowiona. Szczególnie warte uwagi jest pięciodzielne okno wschodnie nawy północnej w stylu angielskiego gotyku wertykalnego, a także nieco mniejsze okno wschodnie nawy południowej. Oryginalne jest również ościeże okna zachodniego w ścianie południowej oraz okna wieży i kruchty. Wewnątrz kościoła znajdują się XVI-wieczne arkady, z których skrajna wschodnia w części prezbiterialnej została przekształcona w XIX wieku. Zachowała się również XVI-wieczna drewniana więźba dachowa (choć oparta na nowożytnych wspornikach), gotycka chrzcielnica, a co więcej wspaniałe drewniane lektoria, z których południowe dodatkowo zachowało górną część.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume III: west, the Cantref of Lleyn, London 1964.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.