Historia
Kościół w Llanelidan („ecclesia de Lanelidem”) po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1254 roku. W XIV stuleciu został gruntownie przebudowany w stylistyce gotyckiej. Mniejsze prace, głównie prowadzone przy wymianie okien, miały miejsce w XV wieku i w pierwszej połowie XVII stulecia. Część budowli odnowiono w 1830 roku, ale w 1889 roku kościół miał się już znajdować w tak złym stanie, iż dach groził zawaleniem. W kolejnym roku przeprowadzono remont według projektu Johna Douglasa, w trakcie którego nawę przedłużono od zachodu o zakrystię oraz usunięto schody na zdemontowane już w 1859 roku lektorium. Kolejne prace remontowe miały miejsce w 1937 roku.
Architektura
Średniowieczny kościół miał formę często spotykaną na terenie północnej części Walii, mianowicie składał się z dwóch naw na planie prostokąta o takiej samej długości i szerokości, przykrytych osobnymi dachami dwuspadowymi i nie mających wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Starszą była nawa północna, pierwotnie tworząca niewielki salowy kościół, natomiast nawa południowa dobudowana została w XV wieku. Przez całe średniowiecze kościół był budowlą bezwieżową i zapewne nie posiadającą bocznych aneksów w postaci krucht lub zakrystii.
Wnętrze kościoła od XV/XVI wieku oświetlały okna w stylu angielskiego gotyku wertykalnego. Były zamknięte ostrołukami i wypełnione kunsztownymi maswerkami, przy czym największe umieszczono w ścianach wschodnich obu naw, gdzie znalazło się okno czterodzielne i pięciodzielne z maswerkami wykorzystującymi motywy pięcioliści i trójliści. Wejście do kościoła umieszczono w zachodniej części nawy północnej. Być może pierwotnie portal wejściowy znajdował się także w ścianie zachodniej tejże nawy. Kolejny portal mieścił się pod oknem w zachodniej ścianie nawy południowej. Wyróżniało go nadproże utworzone z jednego dużego ciosu.
Wnętrze kościoła podzielono na nawy pięcioma ostrołucznymi, fazowanymi arkadami opartymi na wielobocznych filarach. Obie części przykryto drewnianą, otwartą więźbą dachową. Być może już w średniowieczu wschodnia, prezbiterialna część kościoła wyróżniona była drewnianą kolebką zamiast otwartej więźby, a z pewnością była oddzielona od przeznaczonej dla świeckich części zachodniej drewnianymi przegrodami lektorium. W nawie północnej umieszczona została piscina z zamknięciem w łuk typu ośli grzbiet.
Stan obecny
Obecny wygląd kościoła św. Elidana jest wynikiem gruntownych nowożytnych prac remontowo-budowlanych, choć zachował oprócz murów obwodowych (miejscami przemurowanych) całkiem dużo średniowiecznych detali architektonicznych. Najbardziej rzucają się w oczy dwa późnogotyckie okna wschodnie. Ponadto przetrwały oryginalne dwa skrajne okna południowe oraz wschodnie okno w ścianie północnej z XIV wieku. Z tego okresu zachował się także portal północny, obecnie umieszczony wewnątrz XVII-wiecznej kruchty, niekiedy opisywanej jako pochodzącej z okresu średniowiecza. Z pewnością natomiast w całości nowożytnym elementem jest zachodnia część nawy północnej (wykorzystywana jako zakrystia). Cennym elementem jest częściowo zachowana XIV-wieczna więźba dachowa nawy północnej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hubbard E., Clwyd (Denbighshire and Flintshire), Frome-London 1986.
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, IV County of Denbigh, London 1914.