Historia
Początki gotyckiego kościoła w Llandefalle sięgały prawdopodobnie przełomu XIII i XIV wieku. W ostatniej ćwierci XV stulecia został on przebudowany i powiększony o nawę południową z kruchtą oraz o nowe prezbiterium. Wymieniona została w trakcie tych prac cała więźba dachowa budowli oraz wstawiono nowe wyposażenie (lektorium). Prawdopodobnie nowożytne prace modernizacyjne nad kościołem, a zwłaszcza nad górnymi partiami wieży, prowadzono około 1661 – 1665, przy okazji zawieszenia nowych dzwonów, a następnie na przełomie XVII i XVIII wieku wymieniono niektóre z okien. Nie wiadomo nic o jakichkolwiek wiktoriańskich renowacjach, remonty miały być natomiast przeprowadzone w 1905 i następnie w 1933 roku.
Architektura
Kościół św. Mateusza u schyłku średniowiecza osiągnął formę okazałej, dużej budowli składającej się z długiego korpusu nawowego dzielonego na starszą, szeroką nawę główną i XV-wieczną wąską nawę południową. Po zachodniej stronie nawy głównej znajdowała się czworoboczna wieża, po wschodniej zaś prezbiterium na rzucie prostokąta, węższe i niższe niż nawa. Ostatnim elementem była kruchta poprzedzająca wejście do nawy południowej (portal wejściowy został przeniesiony ze starszej nawy w trakcie przebudowy z końca XV wieku). Drugie wejście wiodło poprzez ostrołuczny, prawdopodobnie XIV-wieczny portal od północy, w zachodniej części nawy głównej.
Kościół oświetlały duże, ostrołucznie zamknięte, późnogotyckie okna, wypełnione maswerkami w stylu angielskiego gotyku wertykalnego (przeważnie prześwity zwieńczone pięcioliściami, czy też łukami w ośle grzbiety). Nawa główna otrzymała dwa okna trójdzielne i jedno dwudzielne od północy, nawa boczna trójdzielne trzy okna od południa i jedno od wschodu, a prezbiterium dwa okna trójdzielne od południa i największe okno czwórdzielne oświetlające ołtarz od wschodu.
Wewnątrz nawę główną oddzielono od nawy południowej czterema profilowanymi, ostrołucznymi arkadami, opartymi na wielobocznych filarach i filarach przyściennych. Podobną formę (choć szerszą) otrzymała arkada tęczy, zaopatrzona jak w większości walijskich kościołów w drewnianą przegrodę lektorium. Pierwotnie lektorium to musiało mieć górną balkon, gdyż w ścianie północnej utworzono płytki ryzalit, doświetlany małym otworem i mieszczący spiralne schody wiodące na górę. W przyziemiu lektorium podzielono na środkowe przejście i po cztery przeźrocza z każdej strony, ponad którymi poprowadzono misterny fryz przestawiający roślinne wici wydobywające się z paszczy smoków. Pomieszczenie w przyziemiu wieży nie zostało otwarte bezpośrednio na nawę, lecz w jego ścianie osadzono ostrołuczny portal. Po przebudowie z ostatniej ćwierci XV wieku nawę główną i prezbiterium przykryto drewnianą kolebką.
Stan obecny
Kościół jest dziś przykładem dużej, parafialnej, późnośredniowiecznej budowli sakralnej cechującej się dobrym stanem zachowania i wieloma pierwotnymi detalami architektonicznymi. Główne zmiany nowożytne dotknęły wieżę, której średniowieczne mury sięgają dziś do wysokości nieco powyżej kalenicy dachu nawy, przekształcone zostały też południowe okna prezbiterium. Przetrwały natomiast późnogotyckie okna w nawach (niektóre z odnowionymi maswerkami) i wschodnie okno prezbiterium, XIV-wieczne portale wejściowe, późnośredniowieczne kolebki nad nawą i prezbiterium, więźba dachowa kruchty, wyjątkowo cenne XIV-wieczne lektorium (niestety bez górnego balkonu), czy chrzcielnica z XII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Mid-Wales, Malvern 1997.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of Saint Matthew A Grade I Listed Building in Felin-fach (Felin-fâch), Powys.