Historia
Wczesnogotycki kościół w Llanddewi Brefi wybudowano w XIII wieku, lecz stanął on na miejscu starszych zabudowań z okresu wczesnego średniowiecza, użytkowanych przez celtycką społeczność monastyczną. Na synodzie w Brefi, około 550 roku, św. Dawid obalić miał heretyckie nauki św. Cadoka, a jego zwycięstwo według legendy wspomóc miało cudowne powstanie kopca, na którym zbudowany został kościół. W 1287 roku monastyczna wspólnota z Llanddewi Brefi zastąpiona została zgromadzeniem świeckich kanoników, co prawdopodobnie związane było z pracami budowlanymi przy kościele, które prowadzono także w XIV wieku. W XV wieku budowlę powiększono o okazałą wieże, a na przełomie XV i XVI wieku o drugą nawę. Być może z powodu niestaranności, słabych fundamentów lub problemów z podłożem (usytuowanie na kopcu), w latach 70-tych XVIII wieku zawaleniu uległo północne ramię transeptu, natomiast znajdujące się w złym stanie południowe ramię i korpus nawowy w 1832 roku rozebrano. Nową nawę w stylistyce neogotyckiej wybudowano po dwóch latach. Następnie w latach 1873-1874 odnowiono wieżę, a w 1886 roku prezbiterium.
Architektura
Wczesnogotycki kościół z przełomu XIII i XIV wieku założony został na planie krzyża. Składał się z pojedynczej nawy na rzucie prostokąta, prezbiterium o prostym zamknięciu po stronie wschodniej oraz dwóch ramion transeptu od północy i południa. Całość usytuowana została na ziemnym kopcu, być może będącym kurhanem z epoki brązu. Dzięki temu budynek, mimo że początkowo nie miał wieży, to dominował nad sąsiednią osadą, położoną w dolinie, w zakolu rzeki Afon Brefi. Posadowienie na kopcu mogło jednak z czasem doprowadzić do problemów budowli ze statyką, zwłaszcza w częściach kościoła umieszczonych bliżej zboczy.
W XV wieku na przecięciu naw zbudowana została masywna, czworoboczna w planie wieża o okazałych rozmiarach. Długość jej boków wyniosła 11,4 metrów, a wysokość 26,6 metrów. Jak większość walijskich dzwonnic zwieńczona została blankowanym przedpiersiem osadzonym na wystających z lica ścian wspornikach. Jej oświetlenie zapewniały wąskie otwory szczelinowe, od zewnątrz przypominające obronne strzelnice, oraz na poziomie najwyższej kondygnacji dwudzielne okna zamknięte ostrołukami, przebite z każdej strony świata by polepszyć słyszalność dzwonów. W północno – wschodni narożnik wieży wstawiona została klatka schodowa, przewyższająca główną część wieży o jedną kondygnację i tworząca smukłą wieżyczkę strażniczo – obserwacyjną.
Wewnątrz kościoła przestrzeń podwieżowa otwarta została na wszystkie strony wysokimi ostrołucznymi arkadami, utworzony już w momencie budowy transeptu. Po wybudowaniu wieży centralne przęsło kościoła przykryto sklepieniem kolebkowym, w którym przepruto sześć otworów na liny obsługujące dzwony na najwyższej kondygnacji. Pomiędzy piętrem z dzwonami a przyziemiem pomieszczona została jeszcze jedna kondygnacja, doświetlana prostymi otworami szczelinowymi. Wszystkie kondygnacje połączyła wspomniana powyżej spiralna klatka schodowa, dostępna ze skrzyżowania naw. Prawdopodobnie ostrołucznymi arkadami, być może z obniżonymi kluczami archiwolt, połączona została wczesnogotycka nazwa z boczną nawą późnogotycką, dobudowaną od południa na przełomie XV i XVI wieku.
Stan obecny
Duża część średniowiecznego kościoła nie przetrwała do czasów współczesnych. Zniszczeniu uległ korpus nawowy z XIII-wieczną nawą główną i późnogotycką nawą południową, a także oba ramiona transeptu. Prezbiterium choć zachowało mury obwodowe, pozbawione zostało pierwotnych detali architektonicznych. Pomimo tego budowla słynie z masywnej, zaskakująco dobrze zachowanej wieży, jednej z najbardziej okazałych na terenie hrabstwa Cardiganshire. Co więcej wewnątrz prezbiterium obejrzeć można rzeźbione kamienie z VII wieku, pozostałości celtyckiej klasztornej świątyni z okresu wczesnego średniowiecza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 2/1885.
Ludlow N., Ceredigion Churches, An Overview of the Churches in Ceredigion, Llandeilo 2000.
Ludlow N., Ceredigion Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.