Historia
Kościół św. Caradoga w Lawrenny zbudowany został w XII wieku. W XIII stuleciu został powiększony o prezbiterium lub zostało ono wówczas przebudowane, jeśli powstało wcześniej wraz z nawą. Prawdopodobnie w XIV wieku (lub w późnych latach XIII wieku) dobudowany został transept (jego ramiona nie powstały w tym samym czasie), zaś w XV stuleciu powstała wysoka wieża. Wiktoriańskie renowacje rozpoczęto w 1860 roku, kiedy to między innymi drewniane ościeża okien zastąpiono kamiennymi oraz wymieniono wyposażenie. W 1885 roku przeprowadzono gruntowne prace naprawcze. W ich trakcie wymieniono dachy, posadzki, część okien, odkryto także i odnowiono średniowieczne sedialia, piscinę i półkę ścienną. W 1896 roku do kościoła dostawiona została kruchta.
Architektura
Pierwotnie kościół był typową dla XII-XIII wieku budowlą sakralną, składającą się z prostokątnego w planie, jednonawowego korpusu o wymiarach około 12 x 5,6 metra i także prostokątnego prezbiterium wielkości 8,4 x 5,3 metra. Obie te części rozdzielone były wewnątrz półkolistą, romańską jeszcze arkadą. W ścianach prezbiterium umieszczona została zwieńczona trójliściem kamienna piscina, sedialia oraz armarium, oświetlenie zaś zapewniały wąskie okna zwieńczone trójliściami.
Jedno z okien w północnej ścianie prezbiterium wyszło z użycia gdy dobudowany został transept, połączony na północy z prezbiterium ukośnie poprowadzonym murem. W przejściu tym osadzona została w ścianie wnęka grobowa. Południowe ramię transeptu różniło się brakiem ukośnego przejścia, osiągnęło też mniejszą długość (3,8 x 3,8 metra w stosunku do 5,2 x 3,8 metra). Obydwa przykryte zostały sklepieniami kolebkowymi.
Najpóźniej dobudowanym średniowiecznym elementem była okazała wieża po stronie zachodniej, w planie zbliżona do kwadratu o wymiarach 6,4 x 6,1 metra, zaopatrzona w czworoboczny ryzalit od północy, mieszczący wewnątrz klatkę schodową. Zwieńczono ją przedpiersiem osadzonym na wspornikach, a mniej więcej w połowie wysokości elewacje przedzielono gzymsem kordonowym. Dół wieży zaopatrzono w profilowany cokół, a wewnątrz pomieszczenie na parterze przykryto kolebką.
Stan obecny
Obecna bryła kościoła jest efektem kilkukrotnych prac budowlanych prowadzonych w średniowieczu oraz nowożytnych przekształceń. Te ostatnie spowodowały dostawienie do północnego ramienia transeptu zakrystii oraz kruchty po północnej stronie nawy. Większość okien została wymieniona w XIX wieku. Oryginalne zachowały się we wschodniej ścianie południowego ramienia transeptu, w północnej i południowej ścianie prezbiterium oraz w północnej ścianie nawy (zablokowane zostało po dostawieniu kruchty). Podobnie używane dziś wejścia zostały utworzone w XIX wieku. Pierwotne znajduje się w południowej ścianie nawy, choć jest dziś zamurowane. Wewnątrz przetrwała XIII-wieczna piscina i sedilia, natomiast więźba dachowa została w całości wymieniona.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Caradoc A Grade II* Listed Building in Martletwy, Pembrokeshire.