Historia
Kościół św. Caradoga w Lawrenny zbudowany został pod koniec XII wieku. W XIII stuleciu został powiększony o prezbiterium lub zostało ono wówczas przebudowane, jeśli powstało wcześniej wraz z nawą. Prawdopodobnie w późnych latach XIII wieku lub w XIV wieku dobudowany został transept, przy czym jego ramiona nie powstały w tym samym czasie. Zakończeniem średniowiecznego procesu budowlanego było w XV lub XVI stuleciu wzniesienie wysokiej wieży.
Prawdopodobnie od początku funkcjonowania kościół znajdował się pod patronatem prywatnym. W 1291 roku obciążony został dziesięcinami na rzecz króla. Jako że roczny dochód parafii wynosił 8 funtów, podatek wyceniono na 16 szylingów. W 1312 roku po raz pierwszy odnotowano miejscowego plebana, którym był niejaki John de Hotham. Następny, Robert Daldene, wspomniany został dopiero w 1408 roku. W 1535 roku plebanem w Lawrenny był Thomas Wogan, przedstawiciel rodu Woganów z Wiston, którzy w XVI wieku dzierżyli miejscowe dobra. W XVII wieku ich następcami byli członkowie rodziny Barlow.
Wiktoriańskie renowacje kościoła rozpoczęto w 1860 roku, kiedy to między innymi drewniane ościeża niektórych okien zastąpiono kamiennymi, dobudowano zakrystię oraz wymieniono wyposażenie. W 1885 roku przeprowadzono gruntowne prace naprawcze. W ich trakcie wymieniono dachy, posadzki, część okien, odkryto także i odnowiono średniowieczne sedilia, piscinę i półkę ścienną. W 1896 roku do kościoła dostawiona została kruchta.
Architektura
Pierwotnie kościół był typową dla przełomu XII i XIII wieku budowlą sakralną, składającą się z prostokątnego w planie, jednonawowego korpusu o wymiarach około 12 x 5,6 metra i także prostokątnego prezbiterium wielkości 8,4 x 5,3 metra. Obie te części rozdzielone były wewnątrz półkolistą, romańską jeszcze arkadą, choć prezbiterium najpewniej przebudowano w późnych latach XIII wieku lub w początku XIV wieku w stylistyce wczesnogotyckiej, gdyż w jego ścianach umieszczone zostały okna zwieńczone trójliśćmi. Ponadto w murze prezbiterium utworzono kamienną piscinę i podwójne sedilia, oba zamknięte kamiennymi tójliśćmi wpisanymi w ostrołuczne archiwolty. Po przeciwnej stronie osadzono proste czworoboczne armarium. Wejście do nawy wiodło od północy i południa, przez portale o słabo zaznaczonych ostrołukach.
W XIV wieku w kilku etapach dobudowany został do kościoła transept, czyli nawa poprzeczna dostawiona od północy i południa do wschodniej części nawy głównej. Po jego utworzeniu jedno z okien w północnej ścianie prezbiterium wyszło z użycia, bowiem północne ramię połączono z prezbiterium ukośnie poprowadzonym murem. W przejściu tym osadzona została w ścianie wnęka grobowa. Południowe ramię transeptu różniło się brakiem ukośnego przejścia, zamiast którego w murze przy arkadzie tęczy przebito otwór do podglądania ołtarza (ang. hagioscope). Południowe ramię osiągnęło też mniejszą długość: 3,8 x 3,8 metra w stosunku do 5,2 x 3,8 metra. Obydwa ramiona transeptu przykryte zostały sklepieniami kolebkowymi.
Najpóźniej dobudowanym średniowiecznym elementem kościoła była okazała wieża po stronie zachodniej, w planie zbliżona do kwadratu o wymiarach 6,4 x 6,1 metra, zaopatrzona w czworoboczny ryzalit od północy, mieszczący wewnątrz klatkę schodową. Zwieńczono ją przedpiersiem osadzonym na wspornikach, a mniej więcej w połowie wysokości elewacje przedzielono gzymsem kordonowym. Podstawę wieży zaopatrzono w profilowany cokół. Wewnątrz pomieszczenie na parterze przykryto ostrołuczną kolebką i otwarto całą szerokością na nawę.
Stan obecny
Obecna bryła kościoła jest efektem kilkukrotnych prac budowlanych prowadzonych w średniowieczu oraz nowożytnych przekształceń. Te ostatnie spowodowały dostawienie do północnego ramienia transeptu zakrystii oraz kruchty po północnej stronie nawy. Większość okien została wymieniona w XIX wieku. Oryginalne, częściowo odnowione zachowały się we wschodniej ścianie południowego ramienia transeptu, w północnej i południowej ścianie prezbiterium oraz w północnej ścianie nawy (zostało zablokowane po dostawieniu kruchty). W nowożytnej kruchcie znajduje się portal z XIII wieku. Pierwotne wejście dojrzeć również można w południowej ścianie nawy, choć jest dziś zamurowane. Wewnątrz przetrwała XIII/XIV-wieczna piscina, sedilia oraz romańska arkada tęczy, natomiast więźba dachowa została w całości wymieniona. We wnęce ukośnego przejścia znajduje się figuralna płyta nagrobna nieznanego rycerza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 2/1912.
Glynne S.R., Notes on the Older Churches in the Four Welsh Dioceses, „Archaeologia Cambrensis”, 2/1885.
Ludlow N., South Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.