Historia
Pierwszy kościół w Laugharne mógł powstać w XIII wieku, jednak został całkowicie przebudowany pod koniec XIV stulecia, być może z fundacji zmarłego w 1390 roku sir Guya de Brian, lub nieco później przez jego potomków żyjących przed połową XV wieku. Pełnił funkcję parafialną jako prebenda katedry w Winchester, z podległymi filiami w Marros i Cyffig. U schyłku średniowiecza i przez okres wczesnych czasów nowożytnych nie prowadzono już przy nim żadnych większych prac budowlanych. Remonty kościoła odnotowano w przekazach pisanych w drugiej dekadzie XVIII stulecia. Wiktoriańskie prace remontowe miały miejsce w latach 1853-1856, gdy między innymi dobudowano zakrystię, a następnie w 1873 roku, kiedy to obniżono wieżę oraz zburzono południową kruchtę i południowe ramię transeptu, po to by następnie odbudować je na starych fundamentach. W latach 20-tych i 30-tych XX wieku miały miejsce remonty prezbiterium, natomiast w 1954 roku konieczny był remont dachów po wyjątkowo silnej burzy.
Architektura
Kościół zbudowany został w dolinie rzeki Coran, po północnej stronie zamku. Usytuowano go na stoku opadającym ku zachodowi i południowemu – zachodowi. U schyłku średniowiecza był budowlą znacznej wielkości jak na świątynie parafialne w regionie Carmarthenshire. Składał się z szerokiego, jednonawowego, czteroprzęsłowego korpusu na planie prostokąta, transeptu zwieńczonego czworoboczną wieżą na przecięciu naw i trójprzęsłowego prezbiterium na rzucie prostokąta po stronie wschodniej. Całość opięta została uskokowymi przyporami, co było wyjątkowym rozwiązaniem pośród walijskich kościołów w niewielkich osadach, przy czym w narożnikach przypory rozmieszczono w nieco archaiczny sposób prostopadle do siebie.
Wejście do kościoła wiodło poprzez ostrołuczne, jednolicie profilowane na całej wysokości portale w północnej i południowej ścianie nawy, z których północny mógł być poprzedzony gotycką kruchtą. Dodatkowo w prezbiterium mógł funkcjonować pomocniczy portal dla plebana. Okna miały ostrołuczne zamknięcia i maswerkowe wypełnienia operujące między innymi motywami trójliści ze środkowymi płatkami albo zaokąglonymi, albo uformowanymi w tak zwane ośle grzbiety. W ścianach wzdłużnych oraz szczytowych transeptu prawdopodobnie znajdowały się okna dwudzielne. Najokazalsze okna umieszczono na osi fasady zachodniej oraz we wschodniej ścianie prezbiterium. Prawdopodobnie obydwa były otworami ostrołucznymi z czterodzielnymi maswerkami.
Wieża zwieńczona została blankowanym przedpiersiem osadzonym na wysuniętych z lica wszystkich ścian wspornikach. Zaopatrzono ją również w południowo – zachodnim narożniku w wieżyczkę o wielobocznym rzucie. Zadaniem wieżyczki było pomieszczenie spiralnej klatki schodowej, ale jako że została nadbudowana o jedną kondygnację więcej od głównej części wieży, jej zwieńczenie mogło pełnić rolę strażniczo – obserwacyjną. Górna część wieżyczki zwieńczona była również blankowanym przedpiersiem. Dolna część klatki schodowej wysunięta została ku wnętrzu nawy, tuż obok jednej z arkad. Oświetlenie najwyższej kondygnacji wieży prawdopodobnie zapewniały z każdej strony świata niewysokie dwudzielne otwory.
W żadnej części kościoła w średniowieczu nie zastosowano kamiennych sklepień, przykrywając nawę, transept i prezbiterium otwartą więźbą dachową lub drewnianą kolebką. Poszczególne partie budynku oddzielono od przestrzeni podwieżowej wysokimi, ostrołucznymi arkadami o prostych i surowych, pozbawionych profilowania archiwoltach. Przed arkadą tęczy zapewne już w XIV/XV wieku stanęło drewniane lektorium, oddzielające część kościoła dostępną dla wiernych od części kapłańskiej. W południowej ścianie prezbiterium osadzono podwójne sedilia i piscinę, wszystkie zamknięte ostrołukami z wpisanymi pięcioliśćmi oraz ujęte profilowanym obramieniem osadzonym na konsolach o formie płaskorzeźbionych głów.
Stan obecny
Średniowieczna bryła kościoła w okresie nowożytnym przeszła liczne przekształcenia, z których najbardziej inwazyjne dotyczyły obniżenia o jedną kondygnację wieży oraz przemurowania południowego ramienia transeptu. Kościół przysłonięty został przez liczne dobudówki: dwie kruchty po obu stronach nawy i jedną przy prezbiterium od południa, a także zakrystię po północnej stronie prezbiterium. Północna kruchta może pochodzić z późnego okresu średniowiecza, ale została przekształcona w XIX stuleciu. Podobnie kruchta południowa została gruntownie przebudowana w erze wiktoriańskiej, kiedy to zastąpiła starszy przedsionek o nieznanym czasie powstania.
W murach kościoła wymieniono lub gruntownie odnowiono większość okien. Oryginalne zachowały się w ścianie wschodniej i w ścianie północnej prezbiterium, przy czym w tym ostatnim zachował się nawet gotycki witraż z herbem sir Guido de Briana. Część średniowiecznego witraża z głową Edwarda III dojrzeć można także w jednym z północnych okien nawy. We wschodniej ścianie północnego ramienia transeptu w oknie przetrwał gotycki maswerk, wraz z obramieniem skrócony ze względu na nowożytne drzwi poniżej. Nawa posiada ponadto dwa portale wejściowe z XV wieku. W prezbiterium widoczna jest odnowiona w XIX wieku piscina i sedilia, a kolejna piscina znajduje się w transepcie. Wyróżnia się XV-wieczny ołtarz główny z siedmioma baldachimami, obecnie mieszczącymi nowożytne figury. W oryginalnym stanie zachowały się podwieżowe arkady.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lewis S., A Topographical Dictionary of Wales, London 1833.
Ludlow N., Carmarthenshire Churches, Church Reports, Llandeilo 2000.
Ludlow N., Carmarthenshire Churches, An Overview of the Churches in Carmarthenshire, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, V County of Carmarthen, London 1917.