Historia
Początki kościoła św. Marii w Kidwelly sięgały wczesnego XII wieku, kiedy to biskup Roger z Salisbury ufundował w osadzie benedyktyński klasztor. Kościół służył wówczas zarówno świeckiej społeczności Kidwelly, jak i mnichom opactwa. Był to bardzo mały konwent, prawdopodobne tworzył go jedynie przeor i dwaj mnisi, mieszkający w pobliskich zabudowaniach klasztornych.
W 1223 roku kościół uległ spaleniu, zapewne w wyniku najazdu walijskiego księcia Gruffudda ap Llywelyna. Powodem tego mogły być bliskie związki benedyktyńskiego konwentu z Kidwelly z Anglo-Normanami i jego podległość klasztorowi w Sherborne. W kolejnych latach kościół został odbudowany i pod koniec XIII oraz na początku XIV wieku powiększony. W 1284 roku przebywał w nim arcybiskup Pecham z Canterbury, odbywający kontrolę wszystkich walijskich klasztorów. Lista zarzutów wobec Ralpha de Bemester, przeora z Kidwelly, była tak duża, iż został on nawet odwołany i wysłany do Sherborne, choć po miesiącu podobno powrócił.
W XIV wieku przy kościele rezydował jedynie sam przeor, a dochody były nieduże. W 1403 roku w trakcie antyangielskiego powstania Glyndŵra oddziały buntowników obległy pobliski zamek. Zdołał się on co prawda obronić, lecz miasto i kościół zostały spustoszone. W 1481 roku świątynia doznała ponownych uszkodzeń w wyniku uderzenia pioruna w wieżę. Wysoka iglica często je przyciągała, gdyż ponowne uderzenia piorunów odnotowano w 1681, 1854 i 1884. W 1539 roku klasztor, jak większość innych w Anglii, został skasowany, a kościół przeszedł na własność Korony. Mniejsze renowacje budowli przeprowadzono w XVIII wieku, gruntownej dokonano w XIX stuleciu.
Architektura
Kościół usytuowano na lewym, południowym brzegu rzeki Gwendraeth Fach, a więc po przeciwnej stronie zamku i obwarowanej części miasta. Nie ma pewności gdzie znajdowały się zabudowania benedyktynów, wydaje się jednak, iż nie usytuowano ich w zwyczajowym miejscu po północnej stronie kościoła z powodu braku miejsca przed rzecznym korytem. Od zachodu przebiegał trakt do miasta i zamku, najlepszym więc miejscem wydawałaby się strona południowa lub wschodnia, ewentualnie północno – wschodnia gdzie zakole rzeki uwalniało większą wolną przestrzeń.
Kościół u schyłku średniowiecza składał się z prostokątnej, czteroprzęsłowej nawy o szerokości 10 metrów oraz dość długiego, dwuprzęsłowego, prostokątnego w planie prezbiterium, łącznie mających wewnątrz około 37 metrów długości. Nawa pierwotnie była dłuższa, lecz skrócona została po pożarze z 1481 roku lub w XVI wieku. Po jej północnej stronie około 1320 roku wzniesiono strzelistą, trójpiętrową wieżę o wymiarach 7,6 x 7,6 metra, wzmocnioną narożnymi przyporami i zwieńczoną wysoką iglicą, oryginalnie otoczoną ozdobnym krenelażem. Po południowo – zachodniej stronie wieża otrzymała dwupoziomowy aneks mieszczący klatkę schodową. W XIV wieku wzniesiono także południowe i północne ramię transeptu, południową kruchtę (wcześniejsza z XIII wieku uległa zniszczeniu) oraz zakrystię przyłączoną do północnej ściany prezbiterium. Ta ostatnia była pierwotnie kaplicą, połączoną ukośnym przejściem w grubości muru z prezbiterium.
Wewnątrz w średniowieczu nawę od prezbiterium oddzielało lektorium, zaopatrzone w górny balkon do którego dostęp zapewniała spiralna klatka schodowa osadzona w grubości muru na styku południowego ramienia transeptu i prezbiterium. Wewnątrz tego ostatniego w murze południowym umieszczona została gotycka piscina i potrójne sedilia. Kościół nie posiadał kamiennych sklepień, przykryty był drewnianą kolebka i drewnianą, otwartą więźbą dachową.
Stan obecny
Kościół św. Marii należy do grupy najcenniejszych zabytków architektury regionu Carmarthen. Jego obecny wygląd jest wynikiem wieloetapowej rozbudowy prowadzonej od XIII do XVI wieku, przy niewielkich zmianach wprowadzonych w okresie nowożytnym. Te ostatnie to usunięcie przedpiersia wieży z ozdobnym krenelażem, odnowienie lub wymiana niektórych maswerków i ościeży okiennych (północne i południowe okna nawy, południowe okno transeptu, zachodnie okno w ścianie południowej prezbiterium, maswerk okna wschodniego w prezbiterium), czy wymiana więźby dachowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burton J., Stöber K., Abbeys and Priories of Medieval Wales, Chippenham 2015.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals od Wales, Malvern 2012.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, V County of Carmarthen, London 1917.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.