Historia
Osada Johnston nazwana została od XII-wiecznego rycerza Johna de Rupe, którego syn o imieniu Thomas na początku XIII wieku przekazał patronat tamtejszego kościoła („Ecclesia de Villa Johannis”) klasztorowi Pill. Być może Thomas był też fundatorem jego budowy, przypuszczalnie przeprowadzonej na miejscu starszej świątyni romańskiej, z której do budowli wczesnogotyckiej przeniesiono chrzcielnicę. Kościół nie został odnotowany w rejestrze papieskich dziesięcin z 1291 roku, dopiero w 1406 roku odnotowany został miejscowy pleban, niejaki William Lyztfot.
Około pierwszej połowy XIV wieku do kościoła św. Piotra dobudowany został transept, co było dość częstym posunięciem pośród kościół farnych w regionie. W późnym okresie XV wieku lub na początku XVI stulecia kościół św. Piotra został gruntownie przebudowany i ponownie powiększony, tym razem o wieżę i płytkie ryzality przy prezbiterium, przy czym przy budowie wieży działać mógł architekt lub mistrz budowlany odpowiadający za wznoszenie wieży w osadzie Steynton.
W okresie reformacji patronat nad kościołem św. Piotra przeszedł w ręce angielskich władców. Nawet jeśli budowla wówczas podupadła, to i tak pełniła nadal funkcje parafialne. Nowożytne remonty kościoła odnotowano w przekazach pisanych na krótko przed 1864 rokiem oraz ponownie w 1893 roku, kiedy to wymieniono dach nad prezbiterium, odnowiono okna w wieży a także część wyposażenia. Kolejne naprawy z lat 1908-1909 objęły przede wszystkim okna, posadzki i wymianę wyposażenia.
Architektura
Pierwotny kościół z XIII wieku mógł składać się z prostokątnej w planie, pojedynczej nawy o wymiarach 10,2 x 4,9 metrów, oraz węższego, również wzniesionego na rzucie prostokąta prezbiterium po stronie wschodniej, wielkości 5,8 x 4,1 metra. Przypuszczalnie w pierwszej połowie XIV wieku dobudowano płytki transept przy wschodniej części nawy. Rozbudowa z końca XV wieku wzbogaciła układ kościoła o dwa ryzality w północnej i południowej ścianie prezbiterium, usytuowane bocznymi ścianami na przedłużeniu muru ściany tęczowej. Ostatnim późnośredniowiecznym elementem była smukła, wysoka na nieco ponad 14 metrów wieża, umieszczona na osi elewacji zachodniej, wzniesiona na planie kwadratu o bokach długości 3,6 metra. Całość, pomimo kilkukrotnych przekształceń, zachowała spójną i symetryczną w planie formę.
Wieża zbudowana została w formie typowej dla regionu Pembrokeshire, gdzie często wznoszono smukłe i wysokie dzwonnice, pozbawione przypór i zdobień, zwieńczane blankowanymi przedpiersiami. Wieżę w Johnston odróżniał brak zwężających się ku górze ścian oraz cokołu z pochyłymi ku środkowi elewacjami. Jej północno – zachodni narożnik z dwóch stron powiększono by umieścić wewnątrz klatkę schodową, koronę zaś zwieńczono przedpiersiem osadzonym na wystających z lica ścian wspornikach. Elewacje wieży przepruto na najwyższej kondygnacji, gdzie mieściły się dzwony. Z każdej strony znalazło się tam duże ostrołuczne okno, dzielone laską na dwa zamknięte trójliśćmi prześwity i pojedynczy górny czwórliść. Ponadto jedno dwudzielne okno w czworobocznym obramieniu umieszczono w przyziemiu, w elewacji zachodniej wieży.
Wejście do nawy prowadziło od północy i południa przez pozbawione dekoracji ostrołuczne portale, natomiast jak w większości późnośredniowiecznych kościołów regionu Pembrokeshire, nie utworzono wejścia w przyziemiu wieży. Po wschodniej stronie południowego portalu ścianę w późnym okresie średniowiecza przebito małym dwudzielnym oknem z trójliśćmi, a podobne dwa okna osadzono w murze północnym. Prawdopodobnie zastąpiły one starsze wąskie okna wczesnogotyckie. Transept oświetlały już większe, bardziej wyszukane okna ostrołuczne, wypełnione trójdzielnymi maswerkami (południowe większe od północnego). Podobne okno znalazło się także w ścianie wschodniej prezbiterium, zaś mniejsze dwa okna dwudzielne z trójlistnymi zamknięciami i czworobocznymi obramieniami w jego murze południowym i jedno w północnym. Pierwotnie w południowej ścianie prezbiterium funkcjonował portal, ale został zamurowany gdy do wnętrza wstawiono dwudzielne sedilia. Zostały one zwieńczone ostrołukami, podobnie jak umieszczona obok piscina z wieloboczną misą.
Nawę od prezbiterium oddzieliła ostrołuczna, stosunkowo niska arkada tęczy o sfazowanych krawędziach. Po jej bokach pod koniec XV wieku przebito dwudzielne otwory służące do podglądania głównego ołtarza z nawy, zaś nad archiwoltą osadzono trzy kamienne wsporniki, podtrzymujące belkę tęczy lub służące do mocowania balkonu przegrody lektorium (kolejny wspornik osadzono po północnej stronie arkady tęczy, gdzie mógł znajdować się portal wiodący na piętro lektorium). Jak w większości wiejskich kościołów z terenu Walii, ani nawa, ani prezbiterium nie zostały przykryte sklepieniem. Obie te części w XIII-XV wieku najpewniej były otwarte na więźbę dachową. Odcinkowe sklepienia kolebkowe założono nad transeptem, kamiennym sklepieniem przykryto też przyziemie wieży. To ostatnie otwarte zostało na nawę odcinkową arkadą, odzwierciedlającą profil sklepienia.
Stan obecny
Kościół w Johnston to dziś malownicza późnośredniowieczna budowla sakralna o spójnej formie, prawdopodobnie z fragmentami murów sięgającymi jeszcze XIII stulecia, zachowana bez większych zmian nowożytnych. Odnowiona została co prawda w XIX wieku większość okien korpusu, transeptu i prezbiterium, jednak zachowano ich pierwotny wygląd, a w oknach wieży nawet oryginalne maswerki. Efektem współczesnej rekonstrukcji jest też krenelaż wieży. Dwa portale w nawie (jeden obecnie zamurowany) pochodzą z XIII lub XIV wieku. Wewnątrz kościoła przetrwała XIV-wieczna piscina, sedilia z tego samego okresu, arkada tęczy z XIII wieku, płyty nagrobne z XIV-XV wieku oraz XII-wieczna chrzcielnica. Unikalnym elementem są dwa dwudzielne przeźrocza pomiędzy transeptem a prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barker T.W., Green F., Pembrokeshire Parsons, „West Wales historical records”, 2/1913.
Caröe W.D., Johnston, St. Peter’s notes upon its architectural history, „Archaeologia Cambrensis”, 17/1917.
Ludlow N., North Pembrokeshire Churches, Llandeilo 2000.
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.