Historia
Pierwszy drewniany zamek typu motte and bailey powstał krótko po normandzkim podboju w XI wieku, na skalistym zboczu opadającym ku głównej średniowiecznej drodze z Chester do północnej Walii. Został on zbudowany przez Hugo Lupusa, earla Chester i powierzony rodzinie Montalt, pełniących funkcję jego stewardów.
W XIII wieku, w czasach słabych rządów angielskiego króla Henryka III i drugiej wojny baronów, walijski książę Llywelyn ap Gruffudd wsparł earla Leicester, Szymona de Montfort, w zamian za odstąpienie Hawarden. Jednak porażka i śmierć earla w bitwie pod Evesham w 1265 roku spowodowała, że zamek nigdy nie został przekazany, co skłoniło Gruffudda do ataku i zniszczenia warowni. Już dwa lata później Gruffudd zawarł nową umowę, tym razem z Henrykiem III, na mocy której Hawarden miało zostać zwrócone prawowitym właścicielom z rodu Montalt, z zastrzeżeniem jednak, iż obwarowywania nie mogły być odbudowane przez kolejne 30 lat.
Następca Henryka III, król Edward I w 1277 roku w szybkiej kampanii rozgromił walijskie siły i zajął wszystkie ziemie na wschód od Conwy, w tym także Hawarden. W 1281 roku rozpoczęto prace nad odbudową zamku, który ze względu na małoletność Rogera de Montalta (Mohauta), został oddany pod opiekę możnego lorda Rogera de Clifford. Było to złamaniem traktatu z Montgomery z 1267 roku, który zakazywał odbudowy Hawarden przez 30 lat. W 1282 roku brat Llywelyna, Dafydd ap Gruffudd obległ zamek i pojmał Rogera, co doprowadziło do wybuchu drugiej wojny o niepodległość Walii. Edward I w szybkiej reakcji ponownie najechał przeciwników, tym razem pokonując całe księstwo. Llywelyn ap Gruffudd został zabity podczas bitwy Orewin Bridge, a jego brat Dafydd został schwytany i ostatecznie skazany na poćwiartowanie przez Anglików.
Angielskie zwycięstwo oznaczało kontynuację prac nad już murowanym zamkiem Hawarden, który jednak w związku z podbojem całej północnej Walii stracił na znaczeniu strategicznym. Po raz ostatni zagrożony był atakiem w 1294 roku, w chwili wybuchu walijskiego powstania Madoga ap Llywelyna oraz na początku XV stulecia wraz z wybuchem buntu Owaina Glyndŵra. W kolejnych latach zamek przeszedł na earlów Salisbury z rodu Montague, za których prowadzono w drugiej połowie XV wieku w Hawarden prace budowlane, a następnie w 1485 roku podarowany został przez Henryka VIII rodzinie Stanleyów, jednych z głównych jego zwolenników. Gościli oni króla na zamku dwukrotnie, w 1490 i 1500 roku, prawdopodobnie z powodu sąsiedniego łowieckiego parku jeleni.
Podczas angielskiej wojny domowej Hawarden został obsadzony przez rojalistów i był jednym z kluczowych posterunków otaczających Chester. Miasto to było strategicznie ważne, ponieważ kontrolowało dostęp do północnej Walii, w tym do królewskiego portu w Conwy, z którego miano nadzieję sprowadzić żołnierzy z Irlandii. W związku z tym kontrola nad hrabstwem Cheshire była priorytetem dla parlamentu. W 1643 roku jego siły pod dowództwem sir Williama Breretona i sir Thomasa Middletona zaatakowały Hawarden i przejęły zamek. W odpowiedzi, rojaliści wzmocnieni 3 tysiącami żołnierzy irlandzkich, oblegli 120-osobowy garnizon. Thomas Middleton początkowo odmówił poddania się, lecz w obliczu dodatkowych posiłków rojalistycznych, garnizon skapitulował pod koniec 1643 roku. Zamek był bezpieczny przez kolejne dwa lata, do momentu wielkiej klęski wojsk królewskich pod Naseby. Hawarden został oblężony w maju 1645 roku. Nie doszło do bezpośredniego ataku, ale wraz ze zniszczeniem ostatniej rojalistycznej armii polowej w bitwie pod Rowton Heath, zamek poddał się na polecenie króla Karola I. Po kapitulacji na zarządzenie parlamentu został rozebrany, aby zapobiec jego dalszemu użyciu militarnemu.
Architektura
Głównym elementem zamku z XIII wieku był kamienny, cylindryczny donżon o średnicy 16,8 metra, wzniesiony na ziemnym kopcu wysokości nieco ponad 9 metrów. Jego masywne mury otrzymały aż około 4 metry grubości. W ich obręb prowadziło na poziomie gruntu wejście, chronione opuszczaną w kamiennych prowadnicach broną. Wewnątrz korytarz wejściowy flankowany był czworobocznym pomieszczeniem straży osadzonym w grubości muru, a z drugiej strony także umieszczoną w grubości muru spiralną klatką schodową. Na wprost korytarz prowadził do centralnego okrągłego pomieszczenia z trzema szczelinowymi otworami strzeleckimi. Powyżej znajdowało się okrągłe pomieszczenie otoczone poprowadzoną w grubości muru galerią, wiodącą od klatki schodowej po stronie południowo – wschodniej do kaplicy w części północno – wschodniej (co przypominało nieco rozwiązanie z donżonu nieodległego zamku Flint). Powyżej najpewniej pierwotnie znajdowała się jeszcze jedna, trzecia kondygnacja.
Kaplica o wymiarach jedynie 4,3 x 2,1 metra, zlokalizowana była zaraz ponad korytarzem wejściowym, w grubości muru obwodowego. Prowadził do niej zwieńczony pięcioliściem portal o szerokości tylko 0,6 metra i wysokości 2,1 metra. Umieszczone w nim drzwi otwierały się do środka, mogły być ryglowane zasuwą. Po tej samej stronie ale bliżej ołtarza znajdowała się mała wnęka pisciny, zwieńczona pięcioliściem, a po przeciwnej stronie dwie wnęki rozglifionych otworów: jednego lancetowatego, drugiego prostokątnego. Przy ścianie zachodniej ustawiono kamienną ławę, nad którą przebito otwór pozwalający oglądać ceremonie z sąsiedniej wnęki okiennej z bocznymi siedziskami.
U podnóża kopca, po jego wschodniej stronie, wielobocznie załamany mur obronny o grubości około 2,1 metra utworzył zamkowy dziedziniec. Jego dodatkową ochronę zapewniała ulokowana po stronie południowo – wschodniej półkolista wieża czy też baszta o średnicy 6 metrów, wystająca przed lico kurtyn i posiadająca pełną (bez pomieszczeń) podstawę. Sąsiadująca z nią kurtyna muru przepruta była co najmniej trzema wysokimi otworami okiennymi z prześwitami w formie trójliści, osadzonymi w ostrołucznie zamkniętych wnękach z bocznymi, kamiennymi siedziskami. Okna te oświetlały budynek reprezentacyjnej auli (great hall). Jak większość tego typu założeń posiadał on dwie kondygnacje: główną, górną salę i oddzielone drewnianym stropem kładzionym na kamiennych wspornikach dolne pomieszczenie gospodarczo – magazynowe. Prawdopodobnie w jego sąsiedztwie znajdował się budynek kuchni oraz pomniejsze zabudowania gospodarcze.
Wjazd do zamku znajdował się od strony północno – wschodniej. U schyłku średniowiecza prowadził on poprzez długi przejazd bramny, który był dwukondygnacyjną budowlą wysuniętą daleko w przedpole, z mostem zwodzonym ponad dołem utworzonym w przekopie i boczną furtą (sally port). Prowadziła ona na pobliskie ziemne obwarowania w kształcie litery D, mające na celu umożliwienie dostępu do sąsiedniego stawu, jako że zamek nie miał wewnętrznego źródła wody, innego niż woda deszczowa.
W późniejszym okresie średniowiecza przed wschodnią kurtyną muru wzniesiona została masywna czworoboczna wieża mieszkalna. Mieściła ona w przyziemiu środkowe pomieszczenie oraz wewnątrz bardzo grubych murów dwie dodatkowe komory i prosty bieg schodów na górne kondygnacje. Dodatkowo ryzalit po stronie północnej mieścił latryny obsługujące komnaty wieży. W XV lub XVI wieku powstał także jednotraktowy budynek w zachodniej części dziedzińca, u podnóża kopca z donżonem oraz budynek w południowej części założenia.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowała się dolna część donżonu (dwie kondygnacje pozbawione drewnianych stropów), fragmenty murów obronnych oraz część ściany budynku wielkiej sali z dwoma gotyckimi oknami. Pozostałe elementy zamku przetrwały jedynie na poziomie fundamentów lub niewiele wyższych elementów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.
Taylor A. J., The Welsh castles of Edward I, London 1986.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, II County of Flint, London 1912.