Historia
Kościół św. Aelhaiarna wybudowany został na przełomie XIII i XIV wieku, na miejscu według tradycji zamieszkałym już w V/VI wieku, kiedy to okoliczne tereny chrystianizował św. Bueno i władcy Powys. Pod koniec XIV lub na początku XV wieku, zapewne w związku z powiększeniem liczby wiernych, kościół poddano gruntownej przebudowie i powiększono do formy budowli trójnawowej, a następnie zaopatrzono w okazałą kruchtę. W 1739 roku do kruchty tej dostawiono nowożytny już aneks. Kolejne zmiany, głównie we wnętrzu i wyposażeniu świątyni, wprowadzono w trakcie renowacji w latach 70-tych i 80-tych XIX wieku. W ich wyniku usunięto także część wcześniejszych modyfikacji nowożytnych np. lukarny naw bocznych.
Architektura
W XIV wieku kościół składał się jednonawowego korpusu i masywnej, przysadzistej wieży po stronie zachodniej. Nie wiadomo jak wyglądało wówczas prezbiterium i czy było w ogóle wyróżnione zewnętrznie z bryły korpusu. Wielka przebudowa z przełomu XIV i XV wieku, a także kolejne prace z XV wieku ukształtowały nieregularną w planie trójnawową budowlę o formie bazyliki, a więc z nawą główną wyższą niż nawy boczne i oświetlaną własnymi oknami w clerestorium, przy czym nawa południowa była krótsza, a w zachodniej części stykała się z okazałą dwukondygnacyjną kruchtą. Przedłużeniu ku wschodowi uległo prezbiterium, wzniesione na planie prostokąta o tej samej szerokości i wysokości co nawa główna. Od północy i południa flankowane było bocznymi kaplicami, będącymi przedłużeniem naw bocznych.
Oświetlenie naw bocznych i nawy głównej od północy i południa zapewniały jedno i dwudzielne oraz najczęściej trójdzielne okna, wszystkie w czworobocznych ościeżach, z prześwitami zwieńczanymi trójliśćmi. Ostrołuczną formę otrzymały jedynie okna wschodnie naw bocznych oraz okna w prezbiterium, gdzie główną rolę odgrywało oświetlające ołtarz duże okno z pięciodzielnym maswerkiem. W trakcie późnośredniowiecznej przebudowy przekształceniu uległa także wieża. Na jej najwyższej kondygnacji przebito nowe okna dzielone laskami na dwa zwieńczone trójliśćmi prześwity, a powyżej osadzono blankowane przedpiersie ze sterczynami w narożnikach. Komunikację pomiędzy kondygnacjami wieży zapewniały spiralne schody osadzone w grubości północno – wschodniego narożnika.
Wnętrze nawy głównej otwarte zostało ku północy trzema ostrołucznymi arkadami z dwoma profilowanymi wałkami filarami, a ku krótszej nawie południowej dwoma ostrołucznymi arkadami opartymi na pojedynczym filarze. Nawę główną po podwyższeniu przykryto otwartą więźbą dachową, zaś w XVI wieku nad prezbiterium rozpostarto płaski strop, podzielony na liczne panele z ponad stu czterdziestoma zwornikami w ich narożnikach. Każdy zwornik ozdobiony został trójliśćmi, czwórliśćmi, kołami i różnymi motywami geometrycznymi przypominającymi śnieżne płatki. Co charakterystyczne i wyjątkowe większość zworników otrzymała unikalny kształt, tak iż jedynie część ich wzorów się powtarzała.
Stan obecny
Kościół w Guilsfield jest dziś ważnym zabytkiem, oznaczonym najwyższym stopniem w klasyfikacji pomników walijskiej architektury. Zawdzięcza to stanowi zachowania (łącznie z większością ościeży i maswerków okiennych, więźbą dachową nawy głównej i prezbiterium), bardzo bogatemu układowi i formie jak na świątynie parafialne, a także samemu miejscu o wczesnośredniowiecznych korzeniach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Mid-Wales, Malvern 1997.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions of Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments of the County of Montgomery, London 1911.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Aelhaiarn including Outbuilding to W end of N Aisle and outbuilding on W side of Porch A Grade I Listed Building in Guilsfield, Powys.