Historia
Domostwo Ciliau wybudowane zostało na początku XVI wieku, prawdopodobnie na miejscu starszego budynku. Jego fundatorem mógł być niejaki Robert ap Gwilym, konstabl Painscastle Hundred w latach 1552 – 1553, który w 1574 roku zapisał dom swemu synowi Johnowi ap Robert. Ten po pięciu latach sprzedał domostwo, a nowi właściciele na przełomie XVI i XVI wieku przeprowadzili jego modernizację, między innymi pokrywając część ścian polichromiami. Nieco później zainstalowali także piętro nad aulą i umieścili wewnątrz nowe, drewniane schody. Pod koniec XVII lub na początku XVIII wieku w ramach większej przebudowy szachulcowe dotąd piętro budynku przekształcono w konstrukcję murowaną.
Architektura
Domostwo usytuowano na stoku wzniesienia, po północnej stronie niewielkiego strumienia Bachawy, wpadającego na zachodzie do rzeki Wye. Wzniesiono je na planie wydłużonego na linii wschód – zachód prostokąta, w typowym dla XV-XVI wieku układzie, dzielonym wewnątrz na trzy jednotraktowe części: środkową, otwartą aż po więźbę dachową aulę (hall), sąsiadującą z przelotowym, poprzecznym korytarzem wejściowym i z pomieszczeniami przy każdym z krótszych boków. Mury obwodowe parterowej części domu zbudowano z kamienia, natomiast piętra ponad skrajnymi pomieszczeniami (południowym i północnym) w konstrukcji szachulcowej. Jako że szachulcowe części wystawały nieco poza lico kamiennych murów na wschodzie i zachodzie, całość piętra w planie otrzymała kształt zbliżony do litery H, tym bardziej iż skrajne pomieszczenia przykryto osobnymi dachami dwuspadowymi prostopadle ułożonymi w stosunku do nieco niższego dwuspadowego dachu ponad aulą.
Wnętrze auli otwarte było aż po więźbę dachową. Jej ogrzewanie zapewniał już kominek (a nie popularne we wcześniejszym okresie otwarte, centralnie położone palenisko), wysunięty w płytkim ryzalicie po stronie północnej. Oświetlenie zapewniały trójdzielne okna w czworobocznych ościeżach, być może z prześwitami zwieńczonymi trójliściami, początkowo zamykane jedynie na drewniane okiennice. Wschodnią część auli przegradzała drewniana ścianka działowa z jednym lub dwoma wejściami, która pomiędzy skrajnym pomieszczeniem a aulą tworzyła wspomniany przelotowy korytarz – przedsionek. Na jego piętrze mógł się znajdować balkon, czy też galeria z widokiem na aulę. Po przeciwnej stronie, być może na podwyższeniu, umieszczony był duży stół właścicieli domostwa. W drugiej połowie XVI wieku ściany auli pokryto malowanymi na deskach polichromiami. Utworzyły one trójdzielny wzór z fryzem truskawek w górnej partii, umieszczonym nad środkowym panelem z motywem liści i kwiatów oraz z ukazanymi gdzieniegdzie ptakami i innymi zwierzętami.
Skrajne pomieszczenia wschodnie i zachodnie na poziomie parteru pełniły najpewniej rolę gospodarczą. Obydwa zaopatrzone były w kominki osadzone w murach krótszych boków domostwa, przy czym jedno z nich (wschodnie) pełniło funkcję kuchni. Zapewne dlatego miało ono dodatkowe wejście z zewnątrz umieszczone w ścianie południowej, ułatwiające komunikację z gospodarczym podwórkiem na tyłach domu. Obydwa pomieszczenia skomunikowane były schodami umieszczonymi obok kominków z izbami na piętrze. Izby te, także ogrzewane kominkami, mieściły prywatne komnaty mieszkalne (sypialnie).
Stan obecny
Ciliau należy do grupy unikatowych walijskich zabytków świeckiego, późnośredniowiecznego budownictwa związanego z życiem średniozamożnego rycerstwa. Pomimo nowożytnych przekształceń (wymurowanie pierwotnie szachulcowego górnego piętra, zmiana układu niektórych pomieszczeń) szczyci się wysokim poziomem zachowania pierwotnej substancji, łącznie z detalami architektonicznymi, dobrej jakości ciesielką i kompletnymi polichromiami ściennymi, jednymi z najbardziej znaczących na terenie Wielkiej Brytanii odnośnie budownictwa świeckiego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Smith P., Houses of the Welsh Countryside. A Study in Historical Geography, London 1988.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Ciliau A Grade I Listed Building in Painscastle, Powys.
Strona internetowa coflein.gov.uk, Ciliau Hall House, Erwood.