Historia
Zamek został wzniesiony na początku XIII wieku z inicjatywy Llywelyna Wielkiego, władcy Gwynedd rządzącego większą częścią Walii, jako strażnica wzdłuż głównej trasy przez północną Walię. Przyjmuje się, iż pierwsze prace nad główną wieżą musiały być rozpoczęte pomiędzy 1210 a 1240 rokiem. Według tradycji Dolwyddelan było miejscem narodzin Llywelyna, choć obecnie uważa się, że urodził się w Tomen Castell, małej wieży, która wcześniej stała na pobliskim wzgórzu w dolinie. Llywelyn był największym budowniczym zamków spośród walijskich władców. Próbował on umocnić swoją władzę, budując warownie w Castell y Bere, Deganwy, Dolbadarn i właśnie w Dolwyddelan. Jego śmierć w 1240 roku osłabiła Walię i przyczyniła się do walk o schedę pomiędzy dziedzicami.
Do 1255 roku Llywelyn ap Gruffudd (Llywelyn Ostatni) pokonał swych przeciwników, a na mocy traktatu z Montgomery został w 1267 roku uznany przez Anglików i Walijczyków za zwierzchniego władcę Walii. Jednak kiedy Edward I został królem Anglii w 1272 roku, stosunki z Llywelynem ap Gruffuddem szybko się popsuły. Doprowadziło to do pierwszej wojny o walijską niepodległość, która toczyła się w latach 1276-1277, w której położony na uboczu Dolwyddelan nie wziął udziału. Llywelyn ostatecznie został pokonany i zmuszony do oddania kontroli nad całą Walią na wschód od rzeki Conwy. Pokój nie trwał jednak długo, gdyż w 1282 roku drugą wojnę o walijską niepodległość zainicjował Dafydd ap Gruffudd, brat Llywelyna. Obaj zostali pokonani, Llywelyn zabity w bitwie pod Orewin Bridge, a Dafydd uciekł do Dolbadarn, lecz ostatecznie został złapany, a następnie stracony przez Anglików. W 1283 roku zamek Dolwyddelan został zdobyty przez Edwarda I podczas końcowego etapu podboju Walii.
W rękach Anglików, obsadzony przez nowy garnizon, zamek na rozkaz króla został naprawiony i rozbudowany, by pilnować pokoju na nowo zdobytych ziemiach. Jednak jako że strategia Edwarda I skupiała się na twierdzach mogących być zaopatrywanymi przez morze, Dolwyddelan szybko utracił na znaczeniu i do XIV wieku wycofano garnizon. Pod koniec XV stulecia został jeszcze zakupiony przez Maredudda ab Leuan ap Roberta, który dokonał niewielkich napraw. Nie jest wiadomo kiedy zamek został ostatecznie opuszczony, ryciny z XVIII wieku ukazują zamek już zrujnowany. Dolwyddelan został odrestaurowany w latach 1848-1850 przez barona Willoughby de Eresby.
Architektura
Zamek usytuowano na skalistym wzgórzu będącym częścią większego grzbietu na południowych stokach Moel Siabod. Naturalną ochronę zapewniały strome skarpy od strony południowej oraz bagnisty teren od północy. Od zachodu i północnego – wschodu zabezpieczono się wykuwając w skale przekopy w poprzek grzbietu. Droga wjazdowa prawdopodobnie wiodła po drewnianym moście od strony północnej, gdzie przekraczała kurtynę muru przez prostą furtę.
W pierwszej połowie XIII wieku zamek składał się wieży – donżonu na planie prostokąta o wymiarach 14 x 9,4 metra, do której później dobudowano od strony zachodniej nieregularny mur obronny, dostosowany kształtem do terenu wzgórza i wydzielający niewielki dziedziniec wielkości 23 x 18 metrów. Mur miał 1,5 do 1,8 metra grubości, a jego wysokość prawdopodobnie osiągała około 5 metrów. Przypuszczalnie zwieńczony był krenelażem chroniącym chodnik straży. Z racji niezbyt dużej grubości muru był on albo wąski, albo poszerzany drewnianym gankiem.
Wieża mieszkalna posiadała dwie kondygnacje z wejściem umieszczonym w przedsionku na górnym piętrze. Drzwi zabezpieczała zasuwa oraz mały most zwodzony i dół usytuowany w aneksie. Na wyższej kondygnacji donżonu znajdowała się główna komnata ogrzewana kominkiem i oświetlana trzema oknami (jednym od zachodu, dwoma od wschodu). Wszystkie umieszczono w głębokich niszach z siedziskami po bokach. Na niższy poziom prowadziła klapa w podłodze i drabina. Jak w większości tego typu budowli ciemne przyziemie pełniło jedynie rolę spiżarni. Drzwi w południowo – zachodnim narożniku piętra prowadziły do korytarza z latryną na końcu, a kolejny portal z niszy okiennej wiódł do schodów prowadzących na górną galerię obronną. Dwuspadowy dach wieży ukryty był głęboko poniżej krenelażu, co było typowym elementem rodzimego budownictwa walijskiego.
W drugiej połowie XIII wieku (lub co mniej prawdopodobne pod koniec XV stulecia) donżon podwyższono, w wyniku czego osiągnął wysokość 12 metrów. W jego wnętrzu jednak zapewne nie utworzono dodatkowej kondygnacji, a jedynie podwyższono główną komnatę. W okresie tym przedłużono również mur po stronie wschodniej, wydzielając niewielki dziedzińczyk dostępny od strony zamku jedynie po drabinie lub schodach od strony obwarowań. Na zewnątrz wydostać się można było przez narożną furtę. Po południowej stronie wieży odkryto ślady pieca, jednak nie wiadomo w jakim okresie powstał.
Druga dwupiętrowa wieża lub budynek przypominający wieżę został dobudowany w narożniku północno – zachodnim przez Edwarda I, podczas remontów w latach 1283-1284. Posiadała ona portal wejściowy na poziomie przyziemia, które oświetlane było przez dwa wąskie okna. Wewnątrz portal w narożniku po stronie północno – wschodniej prowadził do małej izby z podwójną latryną, umieszczoną już w murze obwodowym, a co za tym idzie zapewne wcześniej zbudowaną. Być może funkcjonowała ona przy starszym, niezachowanym budynku. Na wyższym piętrze, do którego prowadziły wewnętrzne, drewniane schody, także znajdowała się latryna, usytuowana w północno -zachodnim wykuszu. Górną komnatę ogrzewał kominek przy ścianie wschodniej oraz oświetlało co najmniej jedno okno umieszczone tuż nad wejściem. W jego pobliżu schody prowadziły na poziom dachu. W XV wieku po południowej stronie budynku dostawiono zewnętrzne schody wiodące na przyległą kurtynę muru obronnego.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwała główna, wschodnia wieża (donżon), jeden z najcenniejszych przykładów rodzimego walijskiego budownictwa tego typu. Jej blanki, odpływy na wodę i trzy okna drugiego piętra są dodatkiem XIX-wiecznym. Także ościeża okien pierwszego piętra zostały wymienione w trakcie renowacji. Z wieży zachodniej zachowała się jedynie ściana wschodnia, a mur obronny widać jedynie w postaci fundamentów. Zamek udostępniony jest do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Avent R., Dolwyddelan Castle, Dolbadarn Castle, Castell y Bere, Cardiff 2004.
Davis P.R., Castles of the Welsh Princes, Talybont 2011.
Davis P.R., Towers of Defiance. The Castles & Fortifications of the Princes of Wales, Talybont 2021.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.
Taylor A. J., The Welsh castles of Edward I, London 1986.