Historia
Kościół św. Gwyddelana został zbudowany około 1500 roku w celu zastąpienia wcześniejszej świątyni ze wzgórza Bryn y Bedd. Według żyjącego w XVII wieku sir Johna Wynna z Gwydir, kościół został zbudowany przez jego przodka Maredudda ap Ieuana, który nabył pobliski zamek Dolwyddelan w 1488 roku i wzniósł kościół św. Gwyddelana, ponieważ obawiał się, że zostanie zaatakowany przez bandytów w położonej zbyt daleko starej świątyni. Między 1570 a 1580 rokiem do kościoła św. Gwyddelana dobudowana została kaplica południowa, ufundowana przez Roberta Wynne z Plas Mawr w Conwy. W 1736 wymieniono bramę na przykościelny cmentarz, zaś około 1850 roku w trakcie remontu dobudowana została kruchta i nowa dzwonnica.
Architektura
Kościół z początku XVI wieku składał się z prostokątnego korpusu o wymiarach 11,9 x 4,9 metra, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Wewnątrz prezbiterium od nawy oddzielało dębowe lektorium, pierwotnie usytuowane bardziej po stronie wschodniej. Przesunięte musiało zostać w drugiej połowie XVI stulecia, gdy dobudowana została kaplica od strony południowej. Została ona dość nietypowo otwarta na nawę dwiema półkolistymi arkadami podpieranymi centralnym, cylindrycznym w przekroju filarem.
Kościół choć posiadał niewielkie rozmiary, nietypowo dla regionu miał aż dwa wejścia, w zachodniej części korpusu, od północy i południa. Zapewniały one jedyne oświetlenie zachodniej części nawy, gdyż ściana zachodnia pierwotnie była pełna. We wschodniej części okna przebito od północy i wschodu, być może jedno znajdowało się także na miejscu późniejszej kaplicy. Otworom okiennym nadano bardzo proste formy: wschodnie, większe, zamknięto dwuramiennie, a północne, nieco mniejsze, otrzymało proste nadproże.
Wewnątrz kościół zwieńczony został otwartą drewnianą więźbą dachową dzieloną na pięć przęseł, z każdą jętką dodatkowo podtrzymywaną dwoma drewnianymi, zagiętymi łukowo wspornikami (arch-braced truss). Wschodnie przęsło wyróżnione zostało drewnianą kolebką podzieloną przez żebra na trzy rzędy kwadratowych paneli, po sześć paneli w każdym rzędzie, przy czym każdy panel został przecięty po przekątnej kolejnymi żebrami. Na każdym przecięciu żeber umieszczono kwadratowy drewniany zwornik, ozdobiony rzeźbionymi motywami roślinnymi. Kolebkę oparto na profilowanym gzymsie, który na północy ozdobiono rzeźbą przedstawiającą stworzenie podobne do ptaka lub smoka, z głowami na obu końcach i wystającym długim językiem z grotem strzały.
Stan obecny
Kościół jest dziś niewielką i prostą, późnośredniowieczną, wiejską świątynią, cenną dzięki zachowaniu w swej oryginalnej formie, bez wielu znaczących nowożytnych modernizacji (kruchta północna, dzwonnica i krzyż na szczytach). Warty zauważenia jest zwłaszcza rzeźbiony smok umieszczony w pobliżu północnego okna. Okno z okresu Tudorów zachowało się po lewej stronie kruchty, w ścianie wschodniej nawy oraz południowej i wschodniej ścianie kaplicy. XIX-wiecznymi otworami są natomiast lancetowate otwory południowe umieszczone na miejscu dawnego wejścia po stronie południowej oraz okno zachodnie. Portal północny w kruchcie pochodzi z XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume I: east, the Cantref of Arllechwedd and the Commote of Creuddyn, London 1956.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.