Historia
Zamek Dolbadarn został zbudowany w latach 20-tych XIII wieku przez Llywelyna ap Iorwertha. Miał on za zadanie kontrolować przełęcz Llanberis, obszar cennych pastwisk dla zwierząt i kluczowej drogi do Snowdonii, która była trzonem królestwa Gwynedd. Llywelyn spędził większość życia walcząc ze swoimi przeciwnikami i ostatecznie zjednoczył dużą część walijskich książąt pod swymi rządami. Ponadto utrzymywał wysoką pozycję dzięki kluczowym sojuszom z anglo-normańskimi lordami z granicznych marchii. W tym celu jego syn Dafydd poślubił Izabelę, córkę Williama de Braose, lorda Brecon, podobnie córka Llywelyna, Helena, poślubiła Jana, późniejszego earla Chester. W związku z tym Llywelyn dążył nie tylko do wzniesienia nowoczesnego jak na ówczesne walijskie warunki zamku, ale także do stworzenia warowni o takim samym prestiżu, jaki posiadali jego nowi normańscy sojusznicy.
Śmierć Llywelyna ap Iorwerth w 1240 roku spowodowała wybuch podziałów między spadkobiercami oraz powolny upadek Gwynedd. Angielski król Henryk III starał się wykorzystać sytuację i na mocy traktatu z Woodstock z 1247 roku pozbawił Gwynedd kontroli nad krainami na wschód od Conwy. W 1255 roku Llywelyn ap Gruffudd (zwany Ostatnim) pokonał swoich przeciwników i na mocy traktatu z Montgomery z 1267 roku został uznany przez Anglików i Walijczyków za suzerena Walii. W tym okresie uwięził swojego starszego brata, Owaina ap Gruffudda, który najprawdopodobniej na zamku Dolbadarn spędziłby prawie 20 lat w więzieniu.
W 1282 roku z inicjatywy Dafydda ap Gruffudd, młodszego brata Llywelyna, wybuchła Druga Wojna o Niepodległość Walii. Sam Llywelyn został zabity pod koniec 1282 w bitwie pod Orewin Bridge, podczas gdy Dafydd uciekł najpierw do Dolwyddelan, następnie do Castell y Bere i ostatecznie do Dolbadarn. W 1283 roku został schwytany przez Anglików i stracony przez powieszenie, podtopienie i poćwiartowanie. Zamek Dolbadarn został oblężony i zdobyty w tym samym roku.
Król Edward I był zdeterminowany, aby zapobiec dalszym buntom w północnej Walii i rozpoczął budowę szeregu nowych zamków i otoczonych murem miast, zastępując stary walijski system administracyjny nowym, zarządzanym z Caernarfon. Zamek w Dolbadarn przestał mieć znaczenie i w ciągu dwóch lat drewno z warowni było używane przez Anglików do budowy zamku w Caernarfon. Było to zarówno praktyczne, jak i symboliczne działanie, demonstrujące anglo-normańską władzę nad jednym z najważniejszych ośrodków walijskich książąt.
Pomimo utraty znaczenia Dolbadarn pozostał ośrodkiem administracyjnym królewskiego dworu, a na początku XIV wieku dokonano nawet napraw i niewielkiej rozbudowy. Podczas walijskiego buntu Owaina Glyndŵra z 1400 roku zamek mógł służyć jako więzienie. Niewiele jednak wiadomo o późniejszej historii zamku. Zapewne służył jako prywatna rezydencja mieszkalna, gdyż zewnętrzne kamienne schody donżonu zostały dodane nie później niż w połowie XVIII wieku. Od końca XVIII stulecia pozostawał w ruinie.
Architektura
Dolbadarn wzniesiony został na wzgórzu górującym nad przesmykiem pomiędzy dwoma jeziorami: bliżej położonym na północnym – wschodzie Llyn Peris i nieco dalszym na północnym – zachodzie o nazwie Llyn Padarn. Był on nieregularnym w planie założeniem zbliżonym do trójkąta (około 45 x 20 metrów), dostosowanym do kształtu terenu wzgórza. Mury obronne zamku o wysokości około 5 metrów i grubości 1,5 metra, poprowadzono wzdłuż stoków wzniesienia, za wyjątkiem strony południowo – wschodniej. Zbudowano je z lokalnych łupków, łączonych bez użycia zaprawy, która użyta została jedynie przy wznoszeniu masywnego donżonu.
Okrągła w planie wieża o średnicy 12 metrów była głównym elementem zamku, wzorowanym na podobnych budowlach z Bronllys, Longtown, Pembroke, Skenfrith, czy Tretower. Jej wysokość wynosiła nieco ponad 14-15 metrów do poziomu przedpiersia. Oryginalne wejście znajdowało się po stronie północnej na wysokości pierwszego piętra (około 3,6 metra ponad gruntem), gdzie dostępne było po drewnianych, łatwych do demontażu schodach. Zabezpieczały je wrota zamykane na zasuwę oraz brona, nietypowa i charakterystyczna cecha donżonu z Dolbadarn. Zwieńczenie donżonu stanowiło wspomniane przedpiersie i krenelaż, osłaniające dookolną galerię dla straży.
Najniższa kondygnacja donżonu, mieszcząca ciemne i duszne pomieszczenie, wykorzystywana była zapewne jako magazyn i spiżarnia. Wyposażono ją tylko w pojedynczy, umieszczony pod skosem otwór wentylacyjny, natomiast nie zostało jak dotąd wyjaśnione przeznaczenie umieszczonej pośrodku konstrukcji o kształcie rogala. Pierwsze piętro, choć było ogrzewane kominkiem, także nie mogło służyć jako komnata mieszkalna właściciela zamku, z powodu braku światła słonecznego (w kondygnacji tej nie przepruto ani jednego większego okna). Prawdopodobnie przebywała w nim straż lub najbliższa służba władcy. Główną kondygnacją reprezentacyjno – mieszkalną było natomiast drugie piętro. Tam mieściła się komnata wyposażona w cztery okna, kominek i latrynę w ryzalicie, dostępną przez korytarz w grubości muru. Obsługiwała ona zarówno pierwsze jak i drugie piętro, odprowadzając nieczystości dwoma wylotami ku wschodnim skarpom wzgórza. Na drugim piętrze jedynie okno północne nie posiadało bocznych, kamiennych ław, jako że podciągano tam kratę brony. Komunikację pomiędzy drewnianymi stropami zapewniała spiralna klatka schodowa w grubości muru, jedynie na poziom przyziemia prowadziła klapa w podłodze i drabina.
Z zachodnią częścią donżonu sąsiadował drewniany budynek na kamiennej podmurówce (pozostały po nim jedynie dwa otwory w murze wieży) prawdopodobnie pełniący rolę kuchni. Usytuowanie takie dawałoby możliwość szybkiego dostarczenia posiłków właścicielowi zamku, a zarazem, ze względu na oddalenie od innych zabudowań, względną ochronę przed grożącymi zawsze kuchniom pożarami.
Na zachód od donżonu, w linii muru obronnego, umieszczono czworoboczną, nieregularną wieżę. Podobną tylko że o kształcie symetrycznego prostokąta, wzniesiono w narożniku południowym. Mogła ona ochraniać drogę dojazdową do zamku, a także sama posiadała w południowej ścianie niewielką furtę, prowadzącą na półkę, wykutą poniżej w skale. W północnej części zamku znajdował się prostokątny budynek auli – wielkiej sali (great hall) o wymiarach 15 x 8 metrów, łączący się krótszymi bokami ze wschodnią i zachodnią kurtyną murów obronnych. Było to miejsce reprezentacyjne gdzie urządzano uczty, organizowano uroczystości i podejmowano gości. Drzwi do jego wnętrza znajdowały się w każdym z dłuższych boków. Przy północno wschodnim narożniku w pobliżu jednego z wejść do budynku, po zewnętrznej stronie muru obronnego umieszczono latrynę. Także po przeciwnej, południowej stronie auli znajdował się mniejszy, prostokątny budynek przystawiony do muru. Być może pełnił on funkcje pomocnicze i gospodarcze w stosunku do auli. Wschodnią część zamku zajmował kolejny prostokątny w planie budynek, wybudowany zapewne już w czasach angielskich, pod koniec XIII wieku. Pierwotny, główny wjazd na dziedziniec mógł się znajdować po południowo – zachodniej stronie zamku (na terenie zanikłego dziś muru obronnego), lub ewentualnie w części wschodniej, w murze przy budynku sąsiadującym od południa z aulą. W takim wypadku budynek ten pełniłby raczej rolę budowli bramnej niż gospodarczej.
Stan obecny
Współcześnie jedynym zachowanym elementem zamku jest cylindryczna wieża – donżon. Jest to cenny przykład walijskiej, rodzimej budowli, wzorowanej na konstrukcjach normańskich. Z pozostałych fragmentów zamku przetrwały jedynie zarysy fundamentów. Dolbadarn jest obecnie własnością agendy rządowej Cadw i jest chroniony jako zabytek I klasy. Udostępniony jest do zwiedzania, łącznie z możliwością wejścia do wieży.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Avent R., Dolwyddelan Castle, Dolbadarn Castle, Castell y Bere, Cardiff 2004.
Davis P.R., Castles of the Welsh Princes, Talybont 2011.
Davis P.R., Towers of Defiance. The Castles & Fortifications of the Princes of Wales, Talybont 2021.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.
Smith S.G., Dolbadarn Castle, Caernarfonshire: A Thirteenth-Century Royal Landscape, „Archaeology in Wales”, vol 53, 2014.