Historia
Ziemie na południowy – zachód od Cardiff zajęte zostały w 1093 roku w trakcie podboju Glamorgan przez Roberta Fitzhamona i przekazane rycerzowi Rogerowi de Somery. Roger ufundował na przełomie XI i XII pierwszy, jeszcze drewniano – ziemny zamek, usytuowany na miejscu starszych obwałowań walijskich z V-VII wieku. Był on niezbyt ważną i peryferyjną budowlą dla rodu Somerów, zwłaszcza po uzyskaniu przez nich baroni Dudley w Staffordshire w 1194 roku. Najpóźniej pod koniec XII wieku pierwszy zamek w Dinas Powys został porzucony, a kilkaset metrów na południe ród Somery wzniósł nowy, kamienny już zamek. Inicjatorem prac budowlanych prawdopodobnie był Ralph de Somery, który pomiędzy 1193 a 1203 rokiem wydał potwierdzenie donacji pieniężnej swego dziadka dla opactwa Margam. W dokumencie tym po raz pierwszy pisemnie odnotowany został zamek Dinas Powys. Innym potencjalnym budowniczym nowego zamku mógł być Adam de Somery, lord w 1166 roku.
Druga wzmianka o zamku w źródłach pisanych pojawiła się w 1222 roku, po śmierci Williama de Somery z Dudley. Jako że jego następca był nieletni, król Henryk III wyznaczył na opiekuna i zarządcę „castrum de Dinaunt Poys” Roberta de Vallibus, pomimo, iż zamek był wówczas w rękach Williama Marshalla młodszego. Robert miał przekazać zamek earlowi Gilbertowi de Clare, któremu stanowczo nakazano zaniechać przygotowań do przejęcia zamku siłą. Pomimo tego earl prawdopodobnie oblegał Dinas Powys.
W 1262 roku, po śmierci earla Richarda de Clare, zamek znajdował się w rękach Roberta de Somery. Dinas Powys wzmiankowane było w 1275 roku, kiedy Aline, hrabina Norfolk, kupiła kuratelę dworu do czasu uzyskania pełnoletności przez Rogera de Somery. Roger zmarł w 1291 roku, a jego syn John został odnotowany jako lord Dinas Powys w 1307, 1314 i 1317 roku, chociaż sam zamek został wspomniany tylko w pierwszym z tych zapisów.
John de Somery, ostatni mężczyzna z rodu, zmarł w 1321 roku. Podobnie jak dobra Dudley, Dinas Powys zostało wówczas podzielone między jego zamężne siostry i współdziedziczki: Margaret Sutton i Joan de Botetourt. Zamek znalazł się w granicach majątku Suttonów, ale w 1330 roku odnotowano, iż jego stan był tak zły, że nie nadawał się do naprawy. Przed 1373 rokiem wraz z okolicznymi dobrami przeszedł w drodze zakupów na Edwarda Despensera, a pod koniec XV wieku trafił do majątku Korony. Do 1536 roku zamek znajdował się w stanie całkowitej ruiny.
Architektura
Zamek zbudowano na odosobnionym wzgórzu, do którego łagodne podejście prowadziło z południowego – wschodu. Z pozostałych kierunków stoki były strome, na wschodzie i północnym wschodzie opadające ku rzece Cadoxton. Najstarsze obwarowania z końca XII wieku wzniesiono na północno – zachodnim krańcu wzniesienia o 32 metrach długości. Teren ten otoczono ziemnym wałem o wysokości około 2 metrów, bez przekopu po stronie zewnętrznej. Wał poprowadzono grzbietem naturalnego stromego zbocza, kończąc go na północy w pobliżu podnóża stoku pod skalistym występem. Po południowo – wschodniej stronie obwałowań wzniesiona została murowana wieża mieszkalna, nie ma jednak pewności czy obwałowania były częścią nieco starszego, małego drewniano – ziemnego gródka, czy też osłaniały dziedzińczyk przy wieży i zostały wzniesione wraz z nią.
Wieża wzniesiona została na planie czworoboku o wymiarach 18,3 x 13,4 metrów, o bardzo grubych murach obwodowych dochodzących do 3 metrów szerokości. Przy jej wschodnim narożniku znajdował się ryzalit, prawdopodobnie pełniący funkcje latryny, skierowany był bowiem w stronę nadrzecznych stoków. Przyziemie wieży prawdopodobnie było podsklepione. Latryna oraz bardzo duże wymiary budowli wskazywałyby, iż pełniła funkcje mieszkalne.
W drugim etapie rozbudowy po południowo – wschodniej stronie wieży utworzono obwód murów obronnych wzniesionych na planie sześcioboku zbliżonego do prostokąta o wymiarach około 32 x 67 metrów, rozciągniętego na linii północny – zachód, południowy – wschód. Najdłuższa, nadrzeczna kurtyna wschodnia była prosta, natomiast po przeciwnej stronie mur dwukrotnie załamywał się. Mur posiadał 2 metry grubości, wzniesiony był z wapiennego, wydobywanego na miejscu gruzu, łączonego zaprawą. Wysokość muru wynosiła 6 metrów do poziomu utworzonego na odsadzce chodnika straży. Kolejne 1,8 metra posiadało blankowane przedpiersie.
W momencie budowy muru obronnego południową ścianę wieży rozebrano lub przebudowano włączając w nowe obwarowania. Zabudowania mieszkalne i gospodarcze zamku przystawione były do wewnętrznych elewacji muru. Z pewnością jakiś murowany budynek znajdował się po stronie zachodniej, inne mogły być konstrukcji drewnianej. Ślady po nich w postaci otworów do mocowania belek pozostawiono na murze w części północno – wschodniej i południowej.
Główną bramę w postaci prostego przejazdu przebitego przez mur utworzono w kurtynie południowo – wschodniej. Umieszczone w niej wrota były blokowane ryglem. Najwyraźniej oprócz niego oraz przypuszczalnego przekopu przed czołem zamku, jedyną ochroną były dwa rozglifione do wnętrza otwory strzeleckie w pobliżu wschodniego narożnika: jeden skierowany na południe, drugi na wschód. Być może dostępne były z wypełniającego niegdyś narożnik dziedzińca szachulcowego lub drewnianego budynku. Komunikację dodatkowo ułatwiała boczna furta, znajdująca się 19 metrów powyżej wschodniego narożnika, wiodąca w stronę rzeki. Była ona także zamykana drzwiami blokowanymi ryglem osadzanym w otworze w murze. Przejście umieszczono w profilowanym, ostrołucznym portalu, nad którym wnękę wejścia zamknięto łukiem odcinkowym.
Stan obecny
Teren zamku jest dziś mocno porośnięty drzewami i niską roślinnością. Pośród niej zachowały się fragmenty murów obronnych. Odcinek północno – zachodni przetrwał do 3 metrów wysokości. Południowo – zachodni znajduje się w trzech fragmentach, widocznych jedynie do około 1-2 metrów od strony wewnętrznej a od zewnętrznej do około 4 metrów wysokości. Do pełnej wysokości zachował się natomiast odcinek kurtyny północno – wschodniej, łącznie ze zerodowanymi blankami przedpiersia. Stosunkowo dobrze zachowany jest również fragment południowo – wschodni zamku z furtą i otworami w miejscach narożnych strzelnic. Wieża widoczna jest dziś jedynie w postaci pagórka o wysokości około 2,2 metrów, kryjącego gruz z zawalonej budowli. Ruiny zamku są obecnie zaniedbane i pozbawione opieki, co tym dziwniejsze, iż mury obronne przetrwały miejscami w zadziwiająco dobrym stanie, i są na terenie Walii jednymi z nielicznych zachowanych obwarowań ze schyłku XII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Glamorgan early castles, Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales, London 1991.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.