Historia
Ziemie na południowy – zachód od Cardiff zajęte zostały w 1093 roku w trakcie podboju Glamorgan przez Roberta Fitzhamona i przekazane rycerzowi Rogerowi de Somery. Roger ufundował na przełomie XI i XII pierwszy, jeszcze drewniano – ziemny zamek, usytuowany na miejscu starszych obwałowań walijskich z V-VII wieku. Był on niezbyt ważną i peryferyjną budowlą dla rodu Somerów, zwłaszcza po uzyskaniu przez nich baroni Dudley w Staffordshire w 1194 roku. Najpóźniej pod koniec XII wieku pierwszy zamek w Dinas Powys został porzucony, a kilkaset metrów na południe ród Somery wzniósł nowy, kamienny już zamek. Inicjatorem prac budowlanych prawdopodobnie był Ralph de Somery, który pomiędzy 1193 a 1203 rokiem wydał potwierdzenie donacji pieniężnej swego dziadka dla opactwa Margam. W dokumencie tym po raz pierwszy pisemnie odnotowany został zamek Dinas Powys. Innym potencjalnym budowniczym nowego zamku mógł być Adam de Somery, lord w 1166 roku.
Druga wzmianka o zamku w źródłach pisanych pojawiła się w 1222 roku, po śmierci Williama de Somery z Dudley. Jako że jego następca był nieletni, król Henryk III wyznaczył na opiekuna i zarządcę „castrum de Dinaunt Poys” Roberta de Vallibus, pomimo, iż zamek był wówczas w rękach Williama Marshalla młodszego. Robert miał przekazać zamek earlowi Gilbertowi de Clare, któremu stanowczo nakazano zaniechać przygotowań do przejęcia zamku siłą. Pomimo tego earl prawdopodobnie oblegał Dinas Powys.
W 1262 roku, po śmierci earla Richarda de Clare, zamek znajdował się w rękach Roberta de Somery. Dinas Powys wzmiankowane było w 1275 roku, kiedy Aline, hrabina Norfolk, kupiła kuratelę dworu do czasu uzyskania pełnoletności przez Rogera de Somery. Roger zmarł w 1291 roku, a jego syn John został odnotowany jako lord Dinas Powys w 1307, 1314 i 1317 roku, chociaż sam zamek został wspomniany tylko w pierwszym z tych zapisów.
John de Somery, ostatni mężczyzna z rodu, zmarł w 1321 roku. Podobnie jak dobra Dudley, Dinas Powys zostało wówczas podzielone między jego zamężne siostry i współdziedziczki: Margaret Sutton i Joan de Botetourt. Zamek znalazł się w granicach majątku Suttonów, ale w 1330 roku odnotowano, iż jego stan był tak zły, że nie nadawał się do naprawy. Przed 1373 rokiem wraz z okolicznymi dobrami przeszedł w drodze zakupów na Edwarda Despensera, a pod koniec XV wieku trafił do majątku Korony. Do 1536 roku zamek znajdował się w stanie całkowitej ruiny.
Architektura
Zamek zbudowano na odosobnionym wzgórzu, do którego łagodne podejście prowadziło z południowego – wschodu. Z pozostałych kierunków stoki były strome, na wschodzie i północnym wschodzie opadające ku rzece Cadoxton. Najstarsze obwarowania z końca XII wieku wzniesiono na północno – zachodnim krańcu wzniesienia o 32 metrach długości. Teren ten otoczono ziemnym wałem o wysokości około 2 metrów, bez przekopu po stronie zewnętrznej. Wał ziemny poprowadzono grzbietem naturalnego stromego zbocza, kończąc go na północy w pobliżu podnóża stoku pod skalistym występem. Po południowo – wschodniej stronie obwałowań wzniesiona została murowana wieża mieszkalna, nie ma jednak pewności czy obwałowania były częścią nieco starszego, małego drewniano – ziemnego gródka, czy też osłaniały dziedzińczyk przy wieży i zostały wzniesione wraz z nią.
Wieża wzniesiona została na planie czworoboku o wymiarach 18,3 x 13,4 metrów, o bardzo grubych murach obwodowych dochodzących do 3 metrów szerokości. Przy jej wschodnim narożniku znajdował się ryzalit, prawdopodobnie pełniący funkcje latryny, skierowany był bowiem w stronę nadrzecznych stoków. Przyziemie wieży prawdopodobnie było podsklepione. Latryna oraz bardzo duże wymiary budowli wskazywałyby, iż pełniła funkcje mieszkalne.
W drugim etapie rozbudowy po południowo – wschodniej stronie wieży utworzono obwód murów obronnych wzniesionych na planie sześcioboku zbliżonego do prostokąta o wymiarach około 32 x 67 metrów, rozciągniętego na linii północny – zachód, południowy – wschód. Najdłuższa, nadrzeczna kurtyna wschodnia była prosta, natomiast po przeciwnej stronie mur dwukrotnie załamywał się. Mur posiadał 2 metry grubości, wzniesiony był z wapiennego, wydobywanego na miejscu gruzu, łączonego zaprawą. Wysokość muru wynosiła 6 metrów do poziomu utworzonego na odsadzce chodnika straży. Kolejne 1,8 metra posiadało blankowane przedpiersie.
W momencie budowy muru obronnego południową ścianę wieży rozebrano lub przebudowano włączając w nowe obwarowania. Zabudowania mieszkalne i gospodarcze zamku przystawione były do wewnętrznych elewacji muru. Z pewnością jakiś murowany budynek znajdował się po stronie zachodniej, inne mogły być konstrukcji drewnianej. Ślady po nich w postaci otworów do mocowania belek pozostawiono na murze w części północno – wschodniej i południowej.
Główną bramę w postaci prostego przejazdu przebitego przez mur utworzono w kurtynie południowo – wschodniej. Umieszczone w niej wrota były blokowane ryglem. Najwyraźniej oprócz niego oraz przypuszczalnego przekopu przed czołem zamku, jedyną ochroną były dwa rozglifione do wnętrza otwory strzeleckie w pobliżu wschodniego narożnika: jeden skierowany na południe, drugi na wschód. Być może dostępne były z wypełniającego niegdyś narożnik dziedzińca szachulcowego lub drewnianego budynku. Komunikację dodatkowo ułatwiała boczna furta, znajdująca się 19 metrów powyżej wschodniego narożnika, wiodąca w stronę rzeki. Była ona także zamykana drzwiami blokowanymi ryglem osadzanym w otworze w murze. Przejście umieszczono w profilowanym, ostrołucznym portalu, nad którym wnękę wejścia zamknięto łukiem odcinkowym.
Stan obecny
Teren zamku jest dziś mocno porośnięty drzewami i niską roślinnością. Pośród niej zachowały się fragmenty murów obronnych. Odcinek północno – zachodni przetrwał do 3 metrów wysokości. Południowo – zachodni znajduje się w trzech fragmentach, widocznych jedynie do około 1-2 metrów od strony wewnętrznej a od zewnętrznej do około 4 metrów wysokości. Do pełnej wysokości zachował się natomiast odcinek kurtyny północno – wschodniej, łącznie ze zerodowanymi blankami przedpiersia. Stosunkowo dobrze zachowany jest również fragment południowo – wschodni zamku z furtą i otworami w miejscach narożnych strzelnic. Wieża widoczna jest dziś jedynie w postaci pagórka o wysokości około 2,2 metrów, kryjącego gruz z zawalonej budowli. Ruiny zamku są obecnie zaniedbane i pozbawione opieki, co tym dziwniejsze, iż mury obronne przetrwały miejscami w zadziwiająco dobrym stanie, i są na terenie Walii jednymi z nielicznych zachowanych obwarowań ze schyłku XII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Salter M., The castles of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
The Royal Commission on Ancient and Historical Monuments of Wales, Glamorgan Early Castles, London 1991.