Historia
Pierwsze obwarowania powstały na zamkowym wzgórzu już w epoce żelaza, około 600 roku p.n.e. Średniowieczny murowany zamek został zbudowany w połowie XIII wieku, prawdopodobnie przez Gruffydda II ap Madoga, władcę walijskiego księstwa Powys Fadog. Gdy zmarł on w 1269 lub 1270 roku, zamek przekazano jego czterem synom. Najstarszym synem i seniorem był Madoc, ale każdy z młodszych dziedziców mógł mieszkać w Dinas Bran. Rok 1270 był też momentem w którym po raz pierwszy zamek odnotowano w przekazach pisemnych.
W 1276 roku rozpoczęła się wojna między Anglią i Walią, a armia Edwarda I wkrótce najechała przeciwnika. Dwaj bracia, Llywelyn i Madoc, zawarli pokój z królem, jednakże na zamku przebywali wciąż walczący młodsi bracia, Owain i Gruffudd. W obliczu nadciągających angielskich sił Henryka de Lacy, earla Lincoln, bracia podpalili i opuścili warownię. Zamek nie został jednak poważnie uszkodzony, a pożar ograniczył się głównie do konstrukcji drewnianych wewnątrz murów. Henryk de Lacy zalecał królowi Edwardowi, aby zamek naprawiono i obsadzono angielskim garnizonem.
Historia Dinas Bran podczas drugiej wojny o niepodległość Walii, która wybuchła w 1282 roku, nie jest znana. Walijczycy mogli go odzyskać, jak wiele innych twierdz, w pierwszych miesiącach wojny, ale ostatecznie przypadł Anglikom. Po zakończeniu wojny większość księstwa Powys Fadog wraz z zamkiem została przyznana Johnowi de Warenne, earlowi Surrey. Zamiast go odbudować, Warenne zdecydował się zbudować wygodniej położony nowy zamek w Holt, a Dinas Brân popadł w ruinę.
Architektura
Zamek został wzniesiony na wysokim wzgórzu blisko jego północnych i zachodnich stoków. Tam zewnętrzne obwarowania ziemne nie były potrzebne z racji wysokich i urwistych skarp. Z pozostałych stron podejście do zamku zabezpieczono szerokim, wykutym w skale przekopem o 6 metrach głębokości. Dinas Brân dominowało nad doliną rzeki Dee, która opływała wzgórze od południa i zachodu.
Zamek założono na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach około 60 x 29 metrów, otoczonego obwodem murów o grubości około 1,5 metra, z głównym elementem w postaci czworobocznego, dwupiętrowego donżonu po wschodniej stronie, który w całości został wysunięty przed obwód murów obronnych. Usytuowanie to wyjaśnić można tym, iż w tamtym miejscu teren osiągał najwyższą wysokość, masywny budynek mógł też dzięki wysunięciu poza mury obronne flankować most i bramę wjazdową. Ponadto był on najpewniej najstarszą budowlą zamku, wzniesioną początkowo jako konstrukcja wolnostojąca, do której później dostawiono kurtyny muru. Donżon miał w planie 16,5 x 12,6 metra i mury grube na 2,2 metry. Jego wnętrze składało się z ciemnego przyziemia, dostępnego włazem w stropie z górnej, głównej kondygnacji mieszkalnej. Ta wyposażona była w latryny osadzone w małym ryzalicie po stronie południowo – zachodniej (na co wskazują zachowane opadające odpływy), prawdopodobnie też ogrzewana była kominkiem lub ewentualnie otwartym paleniskiem. Wejście do donżonu prowadziło po schodach od strony dziedzińca.
Dostęp do zamku prowadził po przerzuconym przez przekop drewnianym moście, przez północno – wschodnią bramę, składającą się z nietypowych dwóch bardzo wąskich i długich baszt o kształcie wydłużonych podków, o półkolistych zakończeniach na wschodzie (o średnicach 4 metry każda), flankujących przejazd pomiędzy nimi i tworzących łącznie budynek bramny o szerokości 9,6 metra. Przejazd bramny został zwieńczony sklepieniem żebrowym, zamykany był wrotami oraz najpewniej mostem zwodzonym (nie ma pewności co do funkcjonowania brony). Baszty bramne, mieszczące wewnątrz wydłużone pomieszczenia, podobnie jak donżon wyposażone były w latryny w północnym ryzalicie. Brama Dinas Brân była konstrukcją wyjątkową w budownictwie zamkowym rodzimych Walijczyków, którzy w większości budowli obronnych przywiązwali małą rolę do zabezpieczenia wjazdów. Odbiegała również wyglądem od typowych zespołów bramnych Anglo-Normanów połowy XIII wieku, ale być może jej bardzo wydłużony i wąski kształt wynikał z konieczności zmieszczenia się przez budowniczych w ograniczonej przestrzeni terenu.
Dodatkowa wieża podkowiasta została wzniesiona w ciągu kurtyny południowej. Prawdopodobnie miała trzy piętra z komnatami mieszkalnymi na najwyższym poziomie. Tuż obok niej znajdował się prostokątny budynek auli (great hall) o wymiarach 22,5 x 8 metrów. Oświetlały go od południa dwa duże ostrołukowe otwory w murze obwodowym, kolejne zapewne przebite były w nieistniejącym murze od strony dziedzińca. Ściany te wytyczały duże pomieszczenie służące do podawania posiłków i przyjmowania gości, połączone przejściem z kuchnią, znajdującą się w przyziemiu wieży południowej.
W południowo – zachodniej części muru obronnego znajdowała się mała furta wyjściowa. Teren zamkowego dziedzińca zajmowały stajnie, warsztaty, budynki gospodarcze i być może kaplica, wszystkie wykonane z drewna. Duży budynek wypełniał prawie całą szerokość zachodniej części dziedzińca, pozostawiając jedynie miejsce w celu dojścia do furty.
Stan obecny
Zamek dzisiaj to słabo zachowana ruina. Widoczne są głownie relikty donżonu, baszt bramnych i mur obronny przy którym stał budynek wielkiej sali (auli). Czytelna jest także sucha fosa zamkowa. Wstęp na teren ruin jest wolny, a relikty zabudowy zostały opisane tablicami informacyjnymi Denbighshire County Council. Droga do zamku wiedzie kilkoma ścieżkami z miasteczka Llangollen lub mniej żmudną trasą z drogi łączącej Trevor i Eglwyseg przy Sun Inn. Z zamkowego wzgórza rozpościera się wspaniały widok, dlatego już choćby z tego powodu warto odwiedzić Dinas Brân. Dodatkowo w pobliżu znajdują się ruiny cysterskiego opactwa Valle Crucis.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Castles of the Welsh Princes, Talybont 2011.
Davis P.R., Towers of Defiance. The Castles & Fortifications of the Princes of Wales, Talybont 2021.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, IV County of Denbigh, London 1914.