Historia
Wzgórze na którym wzniesiono zamek Deganwy zajmowane było przez człowieka już w epoce żelaza i czasach rzymsko-brytońskich. Było ono szczególnie ważne ze względu na odsłonięte położenie rzeki Conwy i dostęp z Morza Irlandzkiego, które czyniły ten obszar łatwym celem dla piratów i najeźdźców. W VI wieku n.e. prawdopodobnie swą siedzibę miał tu Maelgwn Gwynedd, władca królestwa Gwynedd. Twierdza ta spłonęła w 812 roku po uderzenia pioruna, a po odbudowaniu została następnie zniszczona w czasie saskiego najazdu w 823 roku.
W latach 70-tych lub 80-tych XI wieku roku na wzgórzu zamkowym zbudował drewniano – ziemną warownię Robert z Rhuddlan (Robert of Tilleul), normański możny który szukał możliwości powiększenia swych ziem. Wykorzystywał on w tym celu podziały między Walijczykami, plądrował, najeżdżał i więził przeciwników, a Deganwy miało zabezpieczyć nowo zdobyte terytoria. W 1093 roku Robert wyjechał z zamku by odeprzeć morski najazd Walijczyków, lecz przypłacił życiem walkę z oddziałami trzech statków Gruffudda ap Cynana. Według tradycji jego głowę przymocowano do masztu jednej z łodzi najeźdźców.
Kolejne parędziesiąt lat historii zamku nie jest znane, wiadomo jedynie iż pod koniec XII wieku był w rękach Walijczyków Llywelyna Fawra (Wielkiego), księcia Gwynedd zwanego także Llywelynem ap Iorwerth. Sytuacja ta nie zmieniła się na początku XIII wieku, w okresie gdy Llywelyn ap Iorwerth wspierał angielskiego króla Jana w zmaganiach z lordami z przygranicznych marchii. Dopiero gdy w 1210 roku Llywelyn sprzeciwił się Janowi, a ten wysłał angielską armię, Walijczycy opuścili zamek po uprzednim jego spaleniu. Trzy lata później Llywelyn mógł powrócić do zniszczonej warowni, gdyż król nie był w stanie utrzymywać wojsk w Walii. Przebudował on zamek, który stał się jednym z jego kluczowych obiektów, na co wskazywało uwięzienie w nim w 1228 roku jednego z synów. Śmierć Llywelyna w 1241 roku skłoniła Walijczyków pod wodzą jego syna Dawida do ponownego zniszczenia zamku, aby zapobiec jego użyciu przez Anglików.
W latach 1245-1254 angielski król Henryk III znacząco rozbudował i wzmocnił zamek. Pomimo tego przez siedem lat dochodziło do częstych ataków Walijczyków, a ostatecznie do oblężenia i zdobycia Deganwy przez Llywelyna ap Gruffudda w 1263 roku. Jego zdobycze terytorialne zostały zatwierdzone, gdy cztery lata później Henryk III przypieczętował traktat z Montgomery, uznając władze zwierzchnią Llywelyna nad Walią. Dopiero w 1282 roku po klęskach dwóch wojen o niepodległość i śmierci Llywelyna ap Gruffudda, cała północna Walia wraz z zamkiem Deganwy znalazła się pod kontrolą Anglików. Król Edward natychmiast rozpoczął program budowy zamków, aby umocnić angielskie rządy. Zniszczona warownia Deganwy nie została jednak ponownie wykorzystana, Edward wolał bowiem wznieść nową twierdzę i miasto Conwy, które położone nad rzeką mogły być w razie potrzeby zaopatrywane drogą morską. Zamek Deganwy został rozebrany na materiał budowlany, a to co pozostało popadło w całkowitą ruinę.
Architektura
Zamek z połowy XIII wieku wzniesiony był na dwóch skalistych wzgórzach: większym zachodnim i mniejszym wschodnim, połączonych murem obronnym podzamcza. Po stronie zachodniej i południowej stoki wzniesień opadały ku rzece Conwy, tuż przy jej ujściu do cieśniny Menai Strait. Po północnej stronie założenia funkcjonować mogła niewielka, nieufortyfikowana osada, która otrzymała prawa miejskie w 1252 roku, składająca się z kilku lub kilkunastu długich domostw.
Główna część zamku została zbudowana na zachodnim szczycie, który został otoczony grubym na około 1,2-1,5 metra murem, wydzielającym dziedziniec o wymiarach około 66 x 60 metrów w środkowej i północnej części wzniesienia. Pośrodku niego znajdował się głęboki na 5 metrów kamieniołom. Główną budowlą była okrągła lub podkowiasta wieża o średnicy około 12 metrów, flankująca w narożniku wjazd na zamek od strony podzamcza. Zapewne pełniła ona rolę donżonu. Tuż obok niej znajdował się prostokątny, długi na około 27 metrów i szeroki na 9 metrów budynek z reprezentacyjną wielką aulą (great hall). Ponadto zamku górnego broniła podkowiasta wieża po stronie północno – zachodniej, usytuowana na skalnym wybrzuszeniu. Wjazd na zamek górny odbywał się południowym stokiem wzgórza, poprzez szeroki na 15 metrów przejazd bramny, zaopatrzony w dwie poprzeczne ściany z portalami bramnymi.
Na wschodnim wzgórzu zbudowano tak zwaną Wieżę Mansela, o kształcie w planie podkowy średnicy 12 metrów, z małym wybrzuszeniem od strony południowej. Być może przypominała ona budowle znane z zamków Ewloe lub Castell y Bere, choć była dziełem angielskich budowniczych a nie Walijczyków. Posiadała ponadto wspomniany rodzaj ryzalitu lub mniejszej wieżyczki po stronie południowej. Połączono ją kurtyną z położonym niżej południowym zespołem bramnym, natomiast z nieukończoną bramą północną łączyła się co najwyżej obwarowaniami drewniano – ziemnymi.
Podzamcze o wielkości 100 x 60 metrów miało zostać obwiedzione murem obronnym łączącym oba wzgórza, jednak tylko jego południowy fragment został ukończony w kamieniu. Północna część była w dużej części obwarowana jedynie drewnianą palisadą, przekopem i ziemnym wałem. Wjazd na podzamcze zapewniała brama południowa, składająca się z dwóch masywnych baszt (13,5 x 9 metrów każda) flankujących szeroki na 2,4 metra przejazd pomiędzy nimi. Oprócz obronnych jej górne kondygnacje pełniły także funkcje mieszkalne, były bowiem według źródeł pisanych ogrzewane kominkami. Podobną bramę planowano po stronie północnej, lecz zapewne nigdy nie została ukończona. W kurtynie na wschód od bramy południowej znajdować się mogła smukła, czworoboczna wieża o wymiarach 3,6 x 3,6 metra, zlokalizowana u podstawy wzgórza wschodniego. Poniżej niej w murze funkcjonowała latryna z ujściem skierowanym na zewnątrz, powyżej natomiast ryzalitowo wysunięta wieżyczka.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych, zobaczyć można jedynie małe relikty murów porozrzucane w rożnych miejscach. Jako iż tereny te zostały opuszczone i nie były zabudowywane w czasach nowożytnych, dwa wzgórza wyróżniają się dzisiaj w krajobrazie, pozwalając wyobrazić sobie układ średniowiecznego zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Castles of the Welsh Princes, Talybont 2011.
Davis P.R., Forgotten Castles of Wales and the Marches, Eardisley 2021.
Davis P.R., Towers of Defiance. The Castles & Fortifications of the Princes of Wales, Talybont 2021.
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume I: east, the Cantref of Arllechwedd and the Commote of Creuddyn, London 1956.