Historia
Kościół w Cwmcarvan wybudowany został prawdopodobnie w XIII wieku, choć nie można wykluczyć starszej, jeszcze XII-wiecznej jego genezy. Został przebudowany w XV wieku, a około 1525 roku dobudowana lub przebudowana została wieża. Gruntowną nowożytną renowację przeprowadzono w latach 1872-1879 pod nadzorem architekta Johna Pricharda.
Architektura
Kościół zbudowany został na rozległym, ale niezbyt wysokim wzgórzu, od północnego – wschodu i południowego – zachodu ograniczonym dolinami niewielkich strumieni. W średniowieczu składał się z jednonawowego korpusu na planie prostokąta i węższego, czworobocznego prezbiterium po stronie wschodniej, przy czym korpus mógł zostać przedłużony ku zachodowi w XV wieku, na co wskazywałby zamurowany portal wejściowy o półkolistym zamknięciu w ścianie południowej, usytuowany nietypowo bliżej wschodniej części nawy. W późnym średniowieczu wejście do wnętrza wiodło już nowymi portalami od północy i południa, umieszczonymi bliżej części zachodniej. Obydwa poprzedzone zostały kruchtami, umieszczonymi nie na wspólnej osi.
Oświetlenie kościoła pierwotnie zapewniać mogły szczelinowe, rozglifione do wnętrza otwory okienne, typowe dla prostych romańskich kościołów walijskich z obszarów wiejskich. W XIII lub na początku XIV wieku zapewne wprowadzono w mury kościoła nieco większe okna z trójlistnymi zamknięciami, charakterystyczne dla wczesnego okresu gotyku. U schyłku średniowiecza większość z nich zastąpiły wielodzielne okna maswerkowe o czworobocznych lub ostrołucznych obramieniach. Operowały one motywami bardzo popularnych wówczas oślich grzbietów i pięcioliści.
Po zachodniej stronie nawy w pierwszej połowie XVI wieku wzniesiona została czworoboczna w planie późnogotycka wieża, odróżniająca się od reszty kościoła wybudowaniem z dokładnie opracowanych szarych ciosów (nawę i prezbiterium wzniesiono z nieobrobionego czerwonawego piaskowca, głównie w narożnikach wzmacnianego większymi głazami, ale nie ciosami). Elewacje wieży porozdzielano horyzontalnie czterema wydatnymi gzymsami kordonowymi, a piąty dodatkowo umieszczono w górnej części ryzalitowej wieżyczki po stronie północnej, mieszczącej wewnątrz klatkę schodową. Zarówno wieżę jak i jej ryzalit zwieńczono ozdobnym krenelażem. Kondygnację z dzwonami z każdej strony przepruto dużym ostrołucznym oknem dwudzielnym.
Wewnątrz kościoła nawę od prezbiterium oddzieliło popularne w późnośredniowiecznych angielskich i walijskich farach drewniane lektorium. Tradycyjnie zaopatrzone było ono w galerię czy też balkon, do którego wiodły kręcone schody osadzone w płytkim ryzalicie wysuniętym ze ściany południowej. Nawę co najmniej od XV wieku wieńczyła drewniana kolebka. Prezbiterium przykryte mogło być otwartą więźbą dachową lub również drewnianą kolebką.
Stan obecny
Kościół zachował układ przestrzenny otrzymany pod koniec średniowiecza, choć prezbiterium wraz ze wszystkimi oknami zostało gruntownie przebudowane w drugiej połowie XIX wieku. Wymienione zostało wówczas także okno w północnej ścianie nawy, która została wtedy podparta pojedynczą przyporą. Obok niej zachowało się pojedyncze wąskie okno zwieńczone trójliściem z XIII lub początku XIV wieku. W ścianie południowej nawy widoczne są odnowione okna późnogotyckie. Ponadto zachowały się późnogotyckie portale krucht i wieży. Wewnątrz w nawie przetrwała drewniana późnośredniowieczna kolebka.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.