Historia
Kościół parafialny w Coity zbudowany został w XIV wieku, prawdopodobnie z inicjatywy panów pobliskiego zamku, członków rodu Turberville. W XVI stuleciu został przebudowany, wtedy powstała między innymi górna część wieży. Poważną renowację kościoła przeprowadzono w 1860 roku pod nadzorem J. Pritcharda oraz J.P. Seddona.
Architektura
Kościół został wzniesiony w stylu angielskiego gotyku dekoracyjnego, na planie krzyża z czworoboczną wieżą na przecięciu nawy i transeptu. Usytuowane po wschodniej stronie prezbiterium zbudowano na planie prostokąta, krótszego i niższego niż nawa. Do tej ostatniej od strony południowej przystawiona została przed wejściem kruchta. Wszystkie części kościoła (nawa, prezbiterium, transept) pokryte zostały łupkowymi dachami dwuspadowymi. Wieża zwieńczona została w XVI wieku przedpiersiem osadzonym na rzędzie wsporników, oraz ozdobno – reprezentacyjnym krenelażem.
Pojedynczy portal wejściowy umieszczony został w nawie od strony zachodniej, kolejny, wspomniany powyżej, w zachodniej części ściany południowej nawy, a trzeci, przeznaczony dla kapłana w południowej ścianie prezbiterium. Większość okien świątyni otrzymała ostrołuczne ościeża z dwudzielnymi maswerkami. Wyróżniało się pięciodzielne okno zachodnie nawy, okna w ścianach szczytowych transeptu oraz oświetlające ołtarz okno wschodnie prezbiterium.
Wewnątrz oba ramiona transeptu połączono ukośnymi przejściami w grubości muru z prezbiterium, a także zachodnimi przejściami z nawą. Podsklepiona została jedynie część podwieżowa kościoła, pozostałe partie przykryto otwartą więźbą dachową. W nietypowy sposób rozwiązano wejście na wieżę za pomocą nadwieszanych na kamiennych wspornikach schodów w ścianie północnej części transeptu. W murze prezbiterium osadzono podwójne sedillia oraz zamkniętą pięcioliściem piscinę.
Stan obecny
Kościół w Coity ze względu na bardzo dobry stan zachowania i wiktoriańską renowację, która nie ingerowała mocno w zabytkową substancję budowli (nowożytny gzyms nawy i transeptu), zaliczony jest dziś do pierwszej, najwyższej, a zarazem najcenniejszej grupy zabytków architektury. Pełni wciąż funkcje liturgiczne, lecz jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Mary A Grade I Listed Building in Coity Higher (Coety Uchaf), Bridgend.