Historia
Kościół w Clynnog Fawr został zbudowany w latach 1480-1486, a już na początku XVI stulecia został powiększony o nawę i kruchtę, a następnie o zakrystię i wieżę, obok której wzniesiono także wolnostojącą kaplicę. Wcześniejsza świątynia która znajdowała się na tym miejscu została spalona w 978 roku przez wikingów, a następna zniszczona przez Normanów. Nowy kościół pod koniec XV wieku otrzymał godność kolegiaty, jako jeden z zaledwie sześciu w Walii. Był on ważnym przystankiem dla pielgrzymów zmierzających na wyspę Bardsey. Ruch pielgrzymkowy wyjątkowo nie zaniknął po zwycięstwie reformacji aż do XVIII wieku, a zwyczaj dawania ofiary na dobre plony i trzodę przetrwał nawet do XIX stulecia. Kościół z kaplicą był wielokrotnie restaurowany w różnych okresach, w tym między innymi w latach 1848-1856, 1913, 1924, 1926 i 1940.
Architektura
Kościół wzniesiony pod koniec XV wieku i na początku XVI wieku w stylu angielskiego gotyku wertykalnego, składał się z prostokątnej w planie nawy, dwóch krótkich ramion transeptu i czworobocznego prezbiterium o tej samej szerokości co nawa. Prezbiterium i nawa otwarte były na transept ostrołucznymi arkadami, lecz same ramiona transeptu już nie posiadały arkad przy skrzyżowaniu naw. W narożniku pomiędzy prezbiterium a południową częścią transeptu umieszczono spiralną klatkę schodową wiodącą na poddasze. Po stronie północnej do nawy został dobudowany dwupiętrowy aneks z kruchtą w przyziemiu i pomieszczeniami na piętrach.
Prezbiterium o wymiarach 9,7 x 7,8 metra posadowiono na sfazowanym cokole, ponad którym poprowadzono gzyms podokienny. W jego ścianie wschodniej osadzono okazałe okno o półkolistym zamknięciu i z takim samym okapnikiem, wypełnione siedmiodzielnym maswerkiem z naprzemiennie ułożonych pięcioliści i oślich grzbietów oraz z mniejszymi maswerkami utworzonymi z pięcio i trójliści w górnej części. W podobnym stylu utrzymane zostało trójdzielne okno północne, posiadające nieco bardziej ostrołuczne zwieńczenie, oraz dwa trójdzielne okna południowe. Te ostatnie przebito na tyle wysoko, iż w ścianie zmieścił się jeszcze portal wejściowy dla plebana. Wewnątrz w murze południowym umieszczono potrójne sedilia zwieńczone profilowanymi łukami w ośle grzbiety i rozdzielone płaskorzeźbionymi sterczynami, a zaraz obok piscinę z ośmioboczną misą i ostrołucznym zamknięciem.
Transept (7,9 x 20,6 metrów) i nawa (16 x 8,3 metra) utrzymane zostały w tej samej stylistyce co prezbiterium, z elewacjami zewnętrznymi posadowionymi na cokole, ponad którym poprowadzono gzyms podokienny, załamujący się w miejscach gdzie przebito portale (jeden w transepcie od południa i dwa w nawie naprzeciwko siebie). Największe okna z pięciodzielnymi maswerkami umieszczono w transepcie od północy i południa. Pozostałe cztery w ścianach bocznych transeptu oraz kolejne trzy w nawie wypełniono maswerkami trójdzielnymi. Wewnątrz obie części przykryto otwartą więźbą dachową osadzoną na kamiennych wspornikach.
W kolejnym etapie, we wczesnych latach XVI wieku, po zachodniej stronie nawy wzniesiono czworoboczną wieżę o wymiarach 5,5 x 4,6 metra, z dużymi, oknami maswerkowymi na najwyższej kondygnacji (za wyjątkiem ściany południowej), jednym dużym, ostrołucznym oknem na piętrze ściany zachodniej i kilkoma otworami szczelinowymi. Elewacje wieży rozdzielono gzymsami kordonowymi, w narożnikach mury wzmocniono uskokowymi przyporami, a na górze zwieńczono ozdobnym krenelażem. Dekoracyjne blanki umieszczono także na ścianach przez całą długość nawy, kruchty, prezbiterium i transeptu, a narożniki budowli zwieńczone zostały sterczynami. W przyziemiu wieży umieszczono kruchtę, dostępną profilowanym portalem o czworobocznym ościeżu z zachodu i otwartą na nawę arkadą. Górne piętra wieży dostępne były z poddasza nad nawą, do którego wiodła wspomniana klatka schodowa przy transepcie. Ponadto przy północnej ścianie prezbiterium dobudowana została trójkondygnacyjna zakrystia, z każdym poziomem oświetlanym pojedynczym, czworobocznym oknem od wschodu. Jej przyziemie zaczęto przykrywać kamiennym krzyżowym sklepieniem, ale ukończono w drewnie. Drewnem przykryto także piętro, dostępne po zewnętrznych schodach od zachodu.
Kolejną budowlą wzniesioną we wczesnych latach XVI wieku była wolnostojąca początkowo kaplica, usytuowana po południowej stronie wieży, w odległości paru metrów od niej. W planie uzyskała ona kształt prostokąta o długości 12,9 metra i szerokości 7,6 metra. Jej wnętrze oświetliło duże okno pięciodzielne od wschodu oraz mniejsze okna trójdzielne, południowe i północne, wszystkie w stylu angielskiego gotyku wertykalnego, z maswerkami bez trójliści (podobnie jak w oknie przyziemia wieży, ale przeciwnie niż wszędzie indziej). W ścianie zachodniej umieszczono pod podokiennym gzymsem portal wejściowy, a wyżej niewielkie dwudzielne okno.
Stan obecny
Kościół św. Beuno należy dziś do jednych z najbardziej okazałych późnośredniowiecznych świątyń parafialnych na terenie północnej Walii, co więcej nie jest zniekształcony żadnymi większymi przekształceniami nowożytnymi. Wewnątrz prezbiterium warte uwagi są stalle z około 1500 roku oraz średniowieczna drewniana skrzynia wydrążona z jednego kawałka jesionu, służącą do zbierania datków ofiarowanych przez pielgrzymów. Na przykościelnym cmentarzu znajduje się zegar słoneczny datowany na koniec X wieku, początek XII wieku. Kościół połączony jest nowożytnym korytarzem z położoną obok XVI-wieczną kaplicą, która według tradycji znajduje się na miejscu wczesnośredniowiecznej pustelni św. Beuno, a na pewno na reliktach wcześniejszego kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Caernarvonshire, volume II: central, the Cantref of Arfon and the Commote of Eifionydd, London 1960.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.