Historia
Pierwsza świątynia w Cilcain być może powstała już w okresie wczesnego średniowiecza (na co wskazywałby okrągły czy też owalny plan przykościelnego cmentarza), lecz po raz pierwszy kościół odnotowany został w źródłach pisanych dopiero w 1291 roku. Wówczas murowana budowla stała już od przynajmniej stu lat, czyli od czasów Anglo-Normańskiego podboju wschodniej części Walii. W XV wieku kościół uległ przebudowie i znacznemu powiększeniu. Jakiś czas później, zapewne w XVI stuleciu, dostawiono wieżę i umieszczono wewnątrz nową więźbę dachową, według tradycji przeniesioną z opactwa Basingwerk. W 1532 roku na skutek pożaru zniszczona miała zostać nawa północna kościoła, odbudowana dopiero w 1746 roku. Kilkanaście lat wcześniej dobudowano kruchtę, zaś w 1845 i następnie w latach 1888-1889 przeprowadzono gruntowną renowację zabytku. Prace naprawcze nad dachami prowadzono także w okresie 1935-1937.
Architektura
U schyłku średniowiecza kościół uzyskał formę budowli dwunawowej na planie zbliżonym do prostokąta. Składał się z szerszej i minimalnie dłuższej nawy głównej, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, oraz węższej, a także nieco niższej nawy północnej. Każda z naw przykryta została osobnym dachem dwuspadowym, na wschodzie zakończonym trójkątnym szczytem. Po zachodniej stronie nawy północnej w XVI wieku dobudowana została czworoboczna wieża.
Wnętrze rozdzielone zostało na nawy ostrołucznymi, profilowanymi arkadami charakterystycznymi dla XIV wieku, we wschodniej części osadzonymi na ośmiobocznych filarach. Spośród arkad odmienną formę otrzymała zachodnia, prawdopodobnie wybita w murze pierwotnego kościoła z XII/XIII wieku w trakcie przebudowy z XV wieku. Jako jedyna otrzymała ona ostrołuk lekko spłaszczy i profilowanie z mniejszą ilością uskoków, kształt przynależny do późnośredniowiecznej stylistyki angielskiego gotyku wertykalnego.
Szeroką przestrzeń nawy głównej (południowej) przykryto wspaniałą otwartą więźbą dachową z XV wieku, utworzoną naprzemiennie z jętek opartych na rzeźbionych maszkaronami drewnianych wspornikach (arched bracing) i jętkach opartych na kamiennych konsolach oraz drewnianych zastrzałach (hammerbeam roof), do których zamontowano rzeźby aniołów niosących tarcze herbowe. Wysokiej klasy więźbę wykonał wyspecjalizowany warsztat, co w porównaniu z resztą konstrukcji kościoła skłoniło do przypuszczeń o jej przeniesieniu z innej budowli (np. z opactwa Basingwerk), tym bardziej że wschodnią część korpusu przykryto już zwykłą drewnianą kolebką.
Stan obecny
Zachowany do dziś kościół uznawany jest za jedną z cenniejszych budowli sakralnych północnej Walii, choć od strony zewnętrznej nie przedstawia się zbyt imponująco. Zapewne wpływa na to dość prosty układ budowli oraz znacznie przebudowana w okresie nowożytnym wieża, która została podwyższona, zwieńczona przedpiersiem utworzonym w całkowicie innym materiale budowlanym i zaopatrzona w wysokie przypory. Na tle średniowiecznych murów odróżnia się również nowożytna kruchta południowa oraz wymienione w XVIII wieku okna północne (południowe i wschodnie jedynie odnowiono w XIX stuleciu). Prawdziwy skarb kościoła znajduje się w jego wnętrzu, ponad nawą południową, gdzie podziwiać można wysokiej jakości dekorowaną rzeźbami więźbę dachową z XV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of North Wales, Malvern 1993.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, II County of Flint, London 1912.
Strona internetowa britishlistedbuildings.co.uk, Church of St Mary A Grade I Listed Building in Cilcain, Flintshire.