Historia
Budowę zamku rozpoczęto około 1295 roku z inicjatywy Rogera Mortimera de Chirk, w ramach łańcucha warowni króla Edwarda I na północy Walii. Jako że król miał niewystarczające zasoby, by utrzymywać dużą liczbę zamków i garnizonów w obliczu ciągłych walk z Walijczykami, starał się dzielić ciężar finansowy ze swoimi bogatymi magnatami, ustanawiając szereg lordów w Chirk, Denbigh, Hawarden, Holt i Ruthin. W każdym z tych obszarów obdarowany ziemią odpowiedzialny był za zbudowanie zamku, który zabezpieczałby okoliczny teren. Zamek w Chirk wzniesiono w miejscu o strategicznym znaczeniu. Chronił on wejścia do doliny Ceiriog i był centrum administracyjnym dla marchii Chirkland. Budowa warowni trwała do 1310 roku, lecz nigdy nie została ukończona.
Roger Mortimer wyznaczony został przez króla na sędziego Walii (Justice of Wales) stając się ważną figurą na dworze. Jednak w 1322 roku poparł bunt Tomasza, earla Lancaster przeciwko znienawidzonemu faworytowi Edwarda II, Hugonowi Despenserowi. Gdy rewolta nie powiodła się, Roger został uwięziony w zamku Tower w Londynie, a jego majątek skonfiskowany. Zmarł w więzieniu w 1326, ale w tym samym roku jego bratanek, Roger Mortimer z Wigmore, uciekł do Francji, gdzie przyłączył się do królowej Izabeli, niechcianej żony Edwarda II. Po ich powrocie do kraju i udanym obaleniu króla, Mortimer odzyskał zamek, choć cieszył się nim jedynie do 1330 roku, kiedy to sam został skazany na śmierć przez nowego władcę, młodego Edwarda III. W następstwie tego wydarzenia Chirk ponownie powróciło w ręce angielskiej Korony. Miejscowe dobra były jednak spustoszone, gdyż Mortimer nie cieszył się w Walii zbyt dużą popularnością i na wieść o jego upadku, lennicy z Chirkland złupili jego ziemie.
W 1334 roku król Edward III nadał zamek Chirk Ryszardowi FitzAlanowi, earlowi Arundel. Był on jednym z najbogatszych ludzi w królestwie, ale jego rodzina rzadko przebywała w Chirk, przez co zamek nadal pozostawał nieukończony. Jego syn, także o imieniu Ryszard, czwarty earl Arundel, był jednym z Lordów Apelantów, możnych, którzy zbuntowali się przeciw Ryszardowi II w 1388 roku i zmusili króla do rządzenia pod nadzorem. Kiedy Richard II odzyskał kontrolę, w 1397 roku stracił Ryszarda FitzAlana. Chirk został ponownie skonfiskowany przez Koronę, do czasu gdy syn Ryszarda, Tomasz FitzAlan, piąty earl Arundel, połączył siły z Henrykiem Bolingbroke, który w 1399 roku obalił króla i jako król Henryk IV, zwrócił FitzAlanowi majątek. Na początku XV wieku Tomasz FitzAlan dokonał przebudowy zamku, prawdopodobnie w obliczu walijskiego buntu Owaina Glyndŵra, który rozpoczął się w 1400 roku. Ponieważ zmarł na dyzenterię podczas oblężenia Harfleur w 1415 roku bez męskiego potomka, Chirk powróciło w ręce Korony.
W XV stuleciu zamek zmieniał często właścicieli, którzy nie inwestowali w rozwój budowli. W 1439 roku Chirk zakupione zostało przez możnego i wpływowego kardynała Henrego Beauforta, a w 1447 roku przypadło jego bratankowi, diukowi Somerset, jednemu z przywódców Lancasterów w okresie Wojny Dwóch Róż. Gdy jego syn Henry został skazany na śmierć w 1464 roku Chirk przypadło Richardowi, diukowi Gloucester, późniejszemu królowi Ryszardowi III, który jednak w 1475 roku wymienił miejscowe dobra na posiadłości w Yorkshire z sir Williamem Stanleyem. William miał przeprowadzić na zamku konieczne naprawy. Choć początkowo utrzymywał dobre stosunki z nową dynastią Tudorów, to w 1495 roku zginął stracony pod zarzutem konspiracji w spisku z Yorkami.
W pierwszej połowie XVI wieku Tudorowie przekazywali zamek królewskim oficjałom w zamian za wierną służbę, przy czym jeden z nich w 1529 roku przebudował południowe skrzydło zamku. W 1563 roku królowa Elżbieta podarowała Chirk swemu faworytowi Robertowi Dudleyowi. W jego czasach sporządzono na zamku inwentarz wskazujący, iż budowla była podupadła, częściowo zrujnowana, z przegniłymi drewnianymi elementami. Polepszenie sytuacji nastąpiło dopiero w 1593 roku, gdy zamek został sprzedany Tomaszowi Myddeltonowi, kupcowi i założycielowi Kompanii Wschodnioindyjskiej. Chirk stał się wówczas jego mieszkaniem oraz centrum administracyjnym dla walijskich interesów. W związku z tym przekształcił on zamek w okazałą rezydencję z nowym północnym skrzydłem z eleganckimi jadalniami, salonami i kuchnią. Syn Tomasza Myddeltona, również o imieniu Tomasz, był zwolennikiem parlamentu podczas angielskiej wojny domowej, lecz podczas tzw. powstania w Cheshire z 1659 roku zmienił strony konfliktu opowiadając się za wygnanym Karolem II. Poskutkowało to oblężeniem zamku w czasie którego zniszczony został jego wschodni fragment i dwie baszty (choć bezpośrednim powodem kapitulacji miał być brak wody). W 1660 roku Karol II został przywrócony na tron, a Chirk zwrócony Tomaszowi Myddeltonowi, który zmarł trzy lata później. Prace remontowe na zamku, które przeprowadzono w latach 1664-1678, objęły przebudowę wschodniej części budowli, oraz odbudowę dwóch baszt na średniowiecznych fundamentach. Myddeltonowie mieszkali w Chirk do początku XX wieku, kiedy to Tomasz Scott-Ellis ponownie zagospodarował okolicę. Zamek przeszedł pod opiekę państwa w 1978 roku.
Architektura
Zamek usytuowano na szczycie wzgórza, które na południu opadało dość stromymi stokami ku rzece Afon Ceiriog. Prawdopodobnie planowano wznieść go jako dużą, koncentryczną warownię na planie regularnego czworoboku, składającą się z dwóch obwodów murów obronnych wzmocnionych basztami. Przypuszczenie to uprawdopodabnia towarzyszenie przy pracach Rogerowi Mortimerowi architekta króla Edwarda I, Jakuba z St George, odpowiedzialnego za powstanie takich zamków jak Harlech, Beaumaris, Conwy, czy Caernarfon. Jednak podobnie jak zamek w Beaumaris, Chirk nigdy nie został ukończony. Zewnętrzny pas obwarowań nie został zaczęty, a z siedmiu do dziewięciu półkolistych i cylindrycznych baszt wewnętrznego obwodu, zostało wzniesionych tylko pięć.
Proste kurtyny murów łączące poszczególne baszty były bardzo grube. Mierzyły aż około 4 metry szerokości, dzięki czemu w ich wnętrzu utworzyć można było szereg komór, przejść i schodów. Obwarowania wyznaczyły ostatecznie kwadratowy w planie dziedziniec o długości boków wynoszącej około 38 metrów, choć pierwotnie planowano jego długość na linii północ – południe około 52 metry. Zamek aż do początku XV wieku nie posiadał murowanego zamknięcia od strony południowej (jako najbezpieczniejszej pozostawionej na sam koniec budowy). Wzniesione około 1400 roku przez Tomasza FitzAlana, południowe skrzydło nie posiadało już żadnych baszt ani większych cech obronnych.
Baszty narożne posiadały formę cylindryczną o średnicy około 11 metrów, zaś te umieszczone pośrodku kurtyn były półkoliste. Niewiadomą pozostaje ich pierwotna wysokość, być może nigdy nie przekroczyły one wysokości kurtyn muru obronnego (przypuszczalnie mieściły cztery kondygnacje). Były natomiast silnie wysunięte przed jego lico, zapewniając możliwość flankowego ostrzału, w tym zabezpieczenie przejazdu bramnego, który umieszczono we wschodniej części północnej kurtyny muru. Zamykany był on broną, opuszczaną w prowadnicach osadzonych w bardzo wysokiej arkadzie o lekko ostrołucznym zwieńczeniu, tworzącej niszę wewnątrz której znajdował się portal bramny.
Początkowo funkcje mieszkalne na zamku pełniły przed wszystkim pomieszczenia wewnątrz baszt oraz wąskie komory umieszczone wewnątrz grubej aż na około 5 metrów kurtyny zachodniej. W późnośredniowiecznym skrzydle południowym we wschodnim narożniku urządzono kaplicę oświetlaną parą dwudzielnych okien i dużym oknem pięciodzielnym po stronie wschodniej. Na zachód od niej znajdowały się na dwóch kondygnacjach pomieszczenia mieszkalne z latrynami oraz pomieszczenie reprezentacyjne (hall). Zostały one znacznie przemodelowane w pierwszej połowie XVI wieku.
Stan obecny
Zamek przetrwał do czasów współczesnych w znacznie przebudowanej formie. Średniowieczną metrykę posiada zachodnia i częściowo północna część zabytku wraz z trzema basztami (zachodnią, północno – zachodnią i środkową północną), oraz późniejsze o sto lat skrzydło południowe z wnętrzami zmodernizowanymi w okresie nowożytnym. Wschodnia część zamku został odbudowana w XVII wieku na średniowiecznych fundamentach, lecz posiada już dużo cieńsze mury i inny układ wnętrz. Prawdopodobnie wszystkie baszty zostały też obniżone o jedną kondygnację, a pierwotny wygląd warowni psują poprzebijane w nich i murach nowożytne okna. Ze średniowiecznych elementów zobaczyć można bramę z wysoką arkadą na bronę oraz kilka gotyckich portali i niewielkich okien od strony dziedzińca. Spośród wnętrz baszt najmniej przekształcone pomieszczenia posiada dziś baszta zachodnia (zwana Wieżą Adama), prawdopodobnie pierwotnie siedziba zamkowego zarządcy.
Zamek jest otwarty dla turystów od marca do października, z ograniczonymi datami otwarcia w listopadzie i grudniu. W jego pobliżu obejrzeć można także wał Offy, fortyfikacje ziemne króla Mercji z drugiej połowy VIII wieku, wzniesione przeciwko walijskim sąsiadom. Ich pozostałości biegną równolegle do drogi dojazdowej do zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.
Stubbs S., Chirk Castle, Swindon 2009.
Taylor A. J., The Welsh castles of Edward I, London 1986.