Historia
Klasztor wraz z kościołem św. Marii powstał w Chepstow przed 1071 rokiem, jako miejsce zamieszkania konwentu benedyktynów, ufundowanego przez earla Hereford Williama FitzOsberna lub jego syna Rogera de Breteuila, drugiego earla Hereford, właścicieli nieodległego zamku. Przeorat z Chepstow podlegał mnichom z opactwa Cormeillies w Normandii, skąd sprowadzeni zostali pierwsi zakonnicy, lecz w miarę gdy Chepstow rozwijało się jako osada targowa i port wokół zamku, nawa kościoła św. Marii zaczęła być także używana jako kościół parafialny.
Klasztor pomyślnie rozwijał się przez cały okres średniowiecza, za wyjątkiem schyłku XIV wieku, kiedy to z powodu klęsk epidemii i trudności finansowych pozostawał pusty od 1394 do 1398 roku. Nowych zakonników sprowadzono z Bermondsey, dzięki czemu w XV wieku konwent podniósł się z upadku. Rozkwit zakończyła dopiero kasata zakonu w 1536 roku. Większość budynków klasztornych, a także chór kościoła i krużganki zostały wówczas zburzone.
W 1701 roku miała miejsce kolejna katastrofa, kiedy to podczas wichury zawaliła się środkowa wieża, niszcząc przy tym ramiona transeptu. Podczas odbudowy, zamiast odtworzyć pierwotny wygląd, postanowiono zbudować niewysoką wieżę nad zachodnią częścią nawy. Jeszcze większe zmiany w średniowiecznej budowli nastąpiły w XIX wieku. W latach 1838-1841 usunięto nawy boczne i przebudowano część wschodnią oraz ramiona transeptów. Dalsze prace, częściowo mające na celu przywrócenie nawie romańskiego charakteru, rozpoczęto w 1890 roku, lecz zostały one przerwane i zaniechane w 1913 roku.
Architektura
Romański kościół klasztorny został zbudowany z lokalnego żółtego piaskowca, choć pod koniec prac budowlanych korzystano też z lepszej jakości wapienia oolitowego. Piaskowiec opracowywano do formy równo przyciętych ciosów, układanych regularnymi warstwami i łączonych wapienną zaprawą. Kościół miał dość długi, sześcioprzęsłowy korpus o trzech nawach w formie bazyliki, które od wschodu sąsiadowały z dwoma ramionami transeptu i centralnie umieszczoną czworoboczną wieżą na przecięciu naw. Na wschodzie kościół zamykało prezbiterium o bliżej nieznanym wyglądzie.
Wejście do kościoła wiodło od zachodu, przez bogato zdobiony portal z początku XII wieku. Otrzymał on uskokową formę z pięcioma półkolumnami i dwoma ślepymi arkadami z obu stron oraz z półkolistą, również uskokową archiwoltą. Półkolumienki osadzono na czworoboczne cokoły i wyposażono w kapitele zdobione prostymi liśćmi. Archiwoltę udekorowano wzorami w jodełkę (fr. chevron) i dwoma motywami wzorów utworzonych z wydrążonych trójkącików. Powyżej portalu umieszczono trzy duże, półkoliście zamknięte okna, z których środkowe ozdobiono płaskorzeźbionymi zygzakami i jodełkami oraz ujęto po bokach parami kolumienek. Wewnątrz nawa główna podzielona została na trzy kondygnacje: najniższą z półkolistymi arkadami na masywnych czworobocznych filarach, środkową z półkoliście zamkniętymi przeźroczami triforium, dwoma w każdym przęśle, oraz najwyższą z półkolistymi oknami clerestorium. Wnętrze nawy pierwotnie było sklepione, co mogłoby wskazywać, że sklepienia założono też nad transeptem i prezbiterium.
Zabudowania klauzury znajdowały się po południowej stronie kościoła, lecz były usytuowane bardzo nietypowo, zakrzywione względem osi świątyni. Składały się z trzech skrzydeł klasztornych oraz czworobocznego wirydarza. Wschodnie prawdopodobnie mieściło kapitularz w przyziemiu i dormitorium na piętrze. Skrzydło południowe zajmowane było przez wzniesiony około 1240 roku refektarz, zbudowany na planie wydłużonego prostokąta, zachodnie natomiast najpewniej przez pomieszczenia cellarium i izby konwersów. W nieco większej odległości, po stronie południowo – zachodniej mieściły się zabudowania gospodarcze (między innymi stodoła).
Stan obecny
Dawny kościół klasztorny pod wezwaniem św. Marii, pomimo iż przetrwał jedynie w niewielkiej części, jest dziś na terenie Walii cennym przykładem architektury romańskiej. Z okresu tego zachowała się fasada zachodnia oraz skrócona o jedno przęsło nawa główna. Wyburzone zostały nawy boczne i sklepienie nawy głównej, a pozostała część świątyni powstała w okresie nowożytnym na miejscu średniowiecznego transeptu i prezbiterium. Zabudowania klasztornej klauzury znane są jedynie z wykopalisk archeologicznych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burton J., Stöber K., Abbeys and Priories of Medieval Wales, Chippenham 2015.
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., Abbeys, priories and cathedrals of Wales, Malvern 2012.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.