Historia
Pierwsze pisemne informacje o kościele w Carmarthen pojawiły się na początku XII wieku, kiedy to został on przekazana opactwu Battle w Anglii. Ten pierwotny kościół został znacznie przebudowany i powiększony w XIII i XIV wieku, a następnie w XV i na początku XVI stulecia. W okresie kasacji klasztorów w XVI wieku stał się własnością angielskiej Korony. Odbywały się w nim sądy konsystorza kanclerza diecezji St Davids, sądzony w nim był także w 1555 roku biskup Robert Ferrar. Oskarżony o herezję został następnie spalony na rynku. W XVIII wieku kościół otrzymał nową zakrystię, przekształcono częściowo także wnętrza i zbudowano ozdobny krenelaż na wieży. W 1816 roku kościół został objęty patronatem St David’s College w Lampeter, aż we wczesnych latach XX wieku przeszedł w zakres biskupa St Davids. W międzyczasie w drugiej połowie XIX stulecia przeprowadzono jego gruntowną renowację.
Architektura
Kościół św. Piotra w swej najstarsze formie prawdopodobnie był prostą, romańską budowlą salową, wzniesioną na planie prostokąta, przypuszczalnie bez wyróżnionego zewnętrznie prezbiterium. W XIII wieku ta mała świątynia przestała być wystarczająca dla rozrastającego się miasta, dlatego przedłużono ją nieco po stronie wschodniej, a od północy dostawiono nową, pięcioprzęsłową nawę z węższym ale dość mocno wydłużonym, trójprzęsłowym prezbiterium po wschodniej stronie, oraz z czworoboczną wieżą po stronie zachodniej o wymiarach 6,7 x 5,7 metra.
W okresie gotyku wpierw w XIV wieku dobudowana została prostokątna kaplica przy wschodniej części ściany północnej nowszej nawy (w literaturze anglosaskiej zwana transeptem), a przed południowym wejściem do kościoła umieszczono kruchtę. Następnie w XV wieku przedłużona została ponownie wschodnia część nawy południowej, wykorzystująca fragmenty starego kościoła z XII wieku, dzięki czemu prawie osiągnęła wschodni kraniec XIII-wiecznego prezbiterium. Ten wschodni kraniec wykorzystywany był jako kaplica, natomiast większość nawy południowej otwarto na nawę główną pięcioma ostrołucznymi arkadami opartymi na wielobocznych filarach.
Ostatecznie kościół św. Piotra pod koniec średniowiecza, na skutek kilkukrotnych prac budowlanych, osiągnął formę okazałej budowli o bogatym układzie architektonicznym. Oprócz powyższych zmian podwyższono także ściany nawy głównej i prezbiterium, by zrównać je z nawą południową. Wewnętrzna długość kościoła od zachodniej części nawy, po wschodni kraniec prezbiterium, osiągnęła aż 52 metry, dzięki czemu kościół stał się jedną z najdłuższych świątyń na terenie Walii. Szerokość obu naw wyniosła natomiast 15 metrów.
Stan obecny
Zachowany do dziś kościół tworzą mury wznoszone od XII do XV wieku oraz kilka nowożytnych aneksów: zakrystia po stronie północnej prezbiterium z małą dobudówką od wschodu, mała kruchta południowa przy kaplicy oraz zachodnia dobudówka przy kaplicy północnej. Niestety w czasie wiktoriańskiej renowacji wymieniona została większość okien (prawdopodobnie jedyne oryginalne, zamknięte trójliściem, zachowało się w południowej ścianie wieży), a w XVIII wieku odnowiono blankowanie wieży oraz wymieniono dachy, stropy i więźbę dachową. Najcenniejszym zabytkiem średniowiecznym jest umieszczony w nawie nagrobek sir Rhysa ap Thomasa i jego żony.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The old parish churches of South-West Wales, Malvern 2003.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, V County of Carmarthen, London 1917.
Wooding J., Yates N., A Guide to the churches and chapels of Wales, Cardiff 2011.
Strona internetowa coflein.gov.uk, St Peter’s church, Carmarthen.